Ga naar submenu Ga naar zoekveld

A Hidden Life | Kiezen voor je geloof, ook al betekent het je dood

Jaap-Harm is geraakt door het oorlogsdrama A Hidden Life van regisseur Terrence Malick. Een verhaal over doen waarin je gelooft en links gaan waar iedereen rechts gaat. Durven kiezen voor de weg van de meeste weerstand, ook al verklaart de wereld je voor gek.  

Deel:

Wat doe je als de guillotine op je wacht? Een korte klap die je hoofd van je romp scheidt. Een eerloze dood. Wat doe je als iedereen in je omgeving je op andere gedachten probeert te brengen? Jouw dood levert niks op. Thuis wachten je vrouw en drie dochters. Er is een God die weet wat er schuilgaat onder de woorden die je spreekt. Een eed van trouw aan Hitler. De letters die zich aaneenrijgen tot woorden. Het is maar één gewraakte zin. Laat nu maar verwaaien, want jij weet wel beter. Je hart is vrij. Dat wat je uitspreekt wordt niet gedragen door een innerlijke overtuiging. Doe nu maar gewoon. Niemand zal het jou verwijten. Die prijs willen betalen is waanzin. Zo hoog, veel te hoog.

Franz Jägerstätter kan het niet. Die eerloze guillotine-dood jaagt hem geen angst aan. Niet zoveel in ieder geval dat hij de door hem ingeslagen weg zou kunnen onderbreken. Een zijspoor zou kunnen bewandelen. Zijn weg is de Jezus-weg. Op elke kruising in zijn leven zover stond hij op hem te wachten. Keek hem vriendelijk aan, vroeg hem de weg van de meeste weerstand te bewandelen. 

Ja, zei Franz, toen die keuzes nog klein en onbetekenend leken. Ja, zei hij opnieuw, toen het erom ging spannen. Ja bleef hij zeggen, toen hij steeds meer moest opofferen. Ja, ja, ja, omdat een nee hem schril en hol in de oren klonk. Woorden die hij niet over zijn lippen zou kunnen krijgen. Een slag in het gezicht dat hem zo vriendelijk aankeek. Dus ging hij links waar anderen rechts gingen. Ging hij de pijnlijke weg van zijn meester. Richting de dood. Want achter die guillotine wachtte Jezus weer op hem.

Gelovig geweten

Radegund is waar het zich afspeelt. Een klein, Oostenrijks plaatsje hoog in de bergen. Afgelegen, maar niet immuun voor het oprukkende nazisme. Het is 1940. Franz moet zich melden bij de legerbasis in Enns. Doorloopt zijn militaire dienst, maar komt weer thuis. Hij is een boer. Die zijn minstens zo belangrijk als soldaten. Vechten hoeft hij dus niet. Nog niet. Het leven is veilig en goed daar. 

Het is zijn vrouw Fani die Franz weer terug op het spoor van geloven heeft gebracht. Samen zijn ze op pelgrimsreis naar Rome geweest. Hij is de Bijbel en de levens van de heiligen gaan bestuderen. Het heeft hem in andere grond geworteld. 

Als iedereen klapt voor Hitlers propaganda, laat hij zijn handen rusten. Als geld wordt ingezameld voor de oorlogsinspanningen, blijft zijn beurs gesloten. Als hem gevraagd wordt trouw te zweren aan de Führer, klemt hij zijn lippen stijf op elkaar. Zijn geloof vormde zijn geweten. Er is een vastberadenheid in hem gegroeid die grenst aan het halsstarrige. Zijn omgeving begrijpt hem niet. Integendeel, zijn keuzes roepen weerstand op. Voel jij je beter dan wij? Is je trots je naar het hoofd gestegen? 

Links gaan waar iedereen rechts gaat

Ergens doet het verhaal van Jägerstätter denken aan dat van Desmond Doss. Een paar jaar geleden verfilmde Mel Gibson zijn leven in Hacksaw Ridge. Daar ging het ook om een gelovige. Een man die weigerde een wapen te dragen in dezelfde oorlog, maar dan aan Amerikaanse zijde. Toch ging hij het slagveld op en redde ongewapend velen het leven, ondanks de weerstand vanuit zijn omgeving. Een lafaard werd hij van tevoren genoemd, een held bleek hij achteraf te zijn. Mel Gibson zou echter Mel Gibson niet zijn als het geweld niet getoond zou worden in alle heftigheid. Indrukwekkende beelden, maar een sterke maag is wel vereist. 

Hoe anders is de aanvliegroute van Terrence Malick in A Hidden Life. Verstilling en vertraging zijn de kernwoorden van dit verhaal. Bijna 3 uur word je meegesleurd in het leven van een kleine man in een overweldigend berglandschap. Geen expliciete beelden die je met de neus op de feiten drukken, maar diepe gedachten die zich niet zomaar gewonnen geven. Hier wordt wat van de kijker gevraagd. Kijken en blijven kijken. Kauwen en herkauwen. Het volhouden tot dat bittere eind dat Franz Jägerstätter uiteindelijk treft. En dan merken dat de opgeroepen vragen gaan echoën in je eigen hart. 

Wie houdt er schone handen?

Waar Desmond Doss vooral zelf iemand is – een superheld zonder cape – ga je Jägerstätter vooral zien door het contrast dat hij vormt met zijn omgeving. Mensen die vragen naar de zin van daden. Mensen die rationaliseren en zich afvragen of het niet beter is te kiezen voor je vrouw en dochters. Mensen die hun tijd wel uitzitten, in hoop op betere dagen. Mensen die schreeuwen dat het wereldleed ultiem bewijst dat jouw man, Jezus, voor niks kwam. Mensen die het je inwrijven dat niemand onschuldig is, want wie houdt er schone handen.  

Jägerstätter doorleeft die vragen ook, maar voor hem zijn ze niet retorisch. De antwoorden die voor de hand lijken te liggen, zijn niet de antwoorden die hij geeft. Daar staat hij op het ultieme kruispunt van zijn leven. Kijkt hij Jezus in de ogen. Ziet liefde en leven. Kijkt om zich heen en ziet een oorlog die slechts haat en dood brengt. Waar iedereen rechts gaat, gaat hij links. Hij kan niet anders.

Geef mij een verborgen leven

Deze week schrijf ik een preek over Matteüs 13. Een gelijkenis van Jezus over een zaaier. Over zaad dat valt op een akker. Of soms ernaast en dan wordt opgepikt door vogels. Op rotsachtige grond, daar snel opkomt en verbrandt. Tussen dorens en distels en daardoor wordt verstikt. Slechts in goede grond kan het opschieten en vrucht dragen. 

Dat zaad zijn woorden van het goede leven waar Jezus het over heeft. Die vogels en rotsachtige grond en distels omstandigheden die ervoor zorgen dat dit niet kan groeien in een mensenleven. Oppervlakkigheid, zorgen, verleidelijke rijkdom en vervolging. Ze zitten me op mijn nek, die woorden. 

Net zoals het leven van Franz Jägerstätter me op de nek zit. Wortel ik überhaupt wel? En zo ja, waarin dan? Ben ik iemand ‘van het moment’ zoals de Naardense Bijbel Matteüs 13:21 vertaalt? Vluchtig, oppervlakkig. Bestempel ik de heldenmoed van Jägerstatter als zinloos? Kies ik voor de weg van de minste weerstand? 

God, wees me genadig, want anders vrees ik het ergste. Geef me een verborgen leven, dat diep wortelt en veel vrucht draagt. Plaats mijn voeten op de Jezus-weg. Dat ik ja zeg, waar anderen nee zeggen. Links ga, waar anderen rechtsaf slaan. Totdat ik niet meer anders kan. 

A Hidden Life | Regie: Terrence Malick | Met: August Diehl, Valerie Pachner, Maria Simon, e.a. | Nu te zien in de bioscoop

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Geschreven door

Jaap-Harm de Jong

--:--