Alain Verheij over individualisme in de kerk: 'Mijn naam staat niet in Gods handpalm gegrift'

Het geloof verandert mee met de cultuur. Nederlands christendom in 2021 ziet er anders uit dan Frans christendom in 1621, dat is logisch. En elke keer weer neem je de mooie dingen mee de kerk in, én de minder mooie. Het is goed om daarbij stil te staan: in hoeverre wil je ‘met je tijd meegaan’, en in hoeverre neem je een dwars standpunt in ten opzichte van de heersende cultuur? Iedereen zal daarop een ander antwoord geven. Vandaag wil ik een eigentijds trekje aan de kaak stellen dat zeker tot de kerk is doorgedrongen: individualisme.

Het is best sympathiek dat er meer aandacht is gekomen voor het individu. Je hoeft niet hetzelfde beroep als je ouders te gaan doen, je kunt op vele gebieden een andere identiteit hebben dan de mensen om je heen, en je neemt je eigen beslissingen. Jouw belangen en gevoelens doen ertoe. Die maatschappelijke waarde wordt weerspiegeld in de opkomst van de evangelische beweging in de vorige eeuw (die nog steeds terrein wint). Als je de Opwekkingsbundel doorbladert, zie je relatief vaker ‘ik’ en minder vaak ‘wij’ dan in het traditionelere Liedboek voor de Kerken. 

Bijbelse oneliners 

Ook Bijbelteksten gaan in hedendaagse uitleggingen vaker over ‘mij’ dan over ‘ons’ of over anderen. Eerder zei ik al dat Bijbel-apps het aantrekkelijk maken om hapklare oneliners naar elkaar te sturen. Pak je een los zinnetje uit een grotere tekst, dan is het ineens een op maat gesneden inspirational quote om je dag mee te beginnen. Het is prachtig als je jezelf die oude heilige teksten zo goed kunt toe-eigenen, maar we moeten ook het gebod ‘Gij zult niet stelen’ niet vergeten. Sommige Bijbelwoorden zijn niet voor mij bedoeld, maar voor ons allen samen of voor een heel ander personage…

Pak je een los zinnetje uit een grotere tekst, dan is het ineens een op maat gesneden inspirational quote om je dag mee te beginnen.

Als voorbeeld noem ik de fantastische zin ‘Ik heb je in mijn handpalm gegrift’. Misschien hangt dit troostrijke vers wel bij jou op het toilet. Het vervolg zal er dan wel niet bij staan: ‘Je muren staan mij steeds voor ogen’. Welke muren? De stadsmuren van Jeruzalem in de zesde eeuw voor Christus. Want noem het teleurstellend of noem het troostrijk, maar de naam Alain staat niet in Gods handpalm gegrift. De door Babylonische legers omsingelde en verwoeste stad Jeruzalem wel – en doordat Jesaja zegt dat God aan die arme stad bleef denken, mag ik vertrouwen dat God ook aan jou en mij zal denken als we in nood zijn. Jij en ik délen in de hoop die Jesaja toen met Jeruzalem heeft gedeeld. Wij zijn allen verbonden door onze hoop op dezelfde God, en dat is iets moois. Het maakt de hoop minder persoonlijk, maar wel breder gedragen.

Je bent geen eenling

Zo moeten we weer leren collectief te denken, vooral ook omdat de Bijbelschrijvers dat veel vaker deden dan wij. Zij zagen hoezeer we verbonden waren met elkaar en met ons voorgeslacht en met de aarde. Daarom heette de eerste mens Adam en de aarde adama. Daarom konden ze aan elkaar vertellen dat ieder mens buiten het paradijs leeft en dat dat een erfenis was van diezelfde Adam. Daarom konden ze later met dezelfde collectieve inslag zeggen dat wij in Christus zijn geworteld en met hem zijn begraven en opgestaan. Dat is een keihard getuigenis tegen het individualisme: je bent geen eenling, je bent niet op jezelf (aangewezen).

Het grootste Hebreeuwse bevrijdingsverhaal vertelt over een volk dat bevrijd wordt uit de slavernij. Als je de details leest, zie je dat het bevrijde volk allerlei plagen krijgt te verduren. Het is een zware tocht door de woestijn, na de Uittocht. Ze hebben te maken met slangen en dorst en eentonigheid. Nagenoeg geen van de bevrijde Hebreeërs bereikt ooit het Beloofde Land. Waarom vieren ze de Exodus dan wel elk jaar als belangrijkst feest? Omdat de generatie erna wél in het beloofde land terechtkwam. Het volk als geheel is gered, ook al hebben niet alle individuele leden van dat volk er evenveel plezier van.

Evenwicht

Is het moderne individualisme dan helemaal waardeloos in de kerk? Dat ook weer niet. Het heeft ons namelijk ook de notie van persoonlijke verantwoordelijkheid teruggegeven. Als alles maar ‘wij’ en ‘ons’ is, kun je jezelf anoniem verschuilen achter het grotere geheel. Dat is nooit de bedoeling geweest. Elk individueel lid van Gods lichaam wordt opgeroepen om zijn of haar eigen rol met verve te spelen. Het voortbestaan van het volk van Mozes is een collectief verhaal, maar het werd wel gedragen door het persoonlijke offer van alle leden van dat volk.

Ze moeten in balans zijn, het collectieve en het individuele. Een beetje zoals ik als baby gedoopt ben – een verhaal van verbondenheid met het geloof van je ouders en de gemeenschap om je heen. En later als puber mezelf heb laten dopen – een verhaal van individuele keuze en persoonlijke verantwoordelijkheid. Voor beide gedachtegangen valt wat te zeggen, en de twee waarden waarvoor ze staan moeten altijd met elkaar in evenwicht blijven. Het schip der kerk moet nooit naar een van beide kanten hellen, wilde ik zeggen, maar laten we ons taalgebruik maar wel een beetje eigentijds houden.