Andries Knevel: ‘Het is uitdagend om wetenschap een plek te geven in dat mooie idee van geloof’

Het derde seizoen van Andries en de wetenschappers zou er oorspronkelijk heel anders uitzien. Andries had gepland om af te reizen naar de Amerikaanse Harvard-universiteit en naar andere universiteiten in Boston en York om met diverse grote wetenschappers te spreken. Maar door corona werd het reizen onmogelijk. Daarom zijn in dit seizoen alleen Nederlandse  gelovige wetenschappers te zien. Inhoudelijk een verrassing, volgens Andries.

‘Ik vind het misschien wel het beste seizoen tot nu toe. Nederlandse wetenschappers hebben veel meer gelezen en beter  nagedacht over de verhouding geloof en wetenschap dan bijvoorbeeld sommige van hun Amerikaanse collega’s. Dat komt misschien omdat we een klein land zijn, gelovige wetenschappers kennen elkaar, wisselen soms ook dingen uit. En het debat wordt hier al zo’n vijftien jaar gevoerd. In Amerika is het gesprek hierover veel minder ver, het land is groter waardoor de wetenschappers verder uit elkaar zitten en het gesprek wordt daar zo snel onderdeel van een culture war. Dat is hier niet het geval. Ik ben echt heel blij met dit resultaat.’ 

Rolmodellen laten zien

Andries vertelt dat hij zijn leven lang al is gefascineerd door de beta-wetenschappen: astronomie, natuurkunde, scheikunde, nano-biologie. ‘Dat boeit mij mateloos. Ik ben voor deze serie in twee labs geweest. In het ene lab wordt onderzocht hoe je vanuit huisafval brandstof kunt maken via nano-katalysatoren. En in het lab van Marnix Medema staat een computer die het DNA van een zaadje in 80.000 letters kan uitlezen. Fascinerend.
Wetenschap dook in mijn carrière steeds weer op. Ook in mijn programma Het Elfde Uur had ik veel wetenschappers aan tafel. En inmiddels heb ik dus het derde seizoen gemaakt van Andries en de wetenschappers. Het is een oude liefde die steeds terugkomt.’

'Mijn allerbelangrijkste motivatie om dit programma te maken, is dat ik wil laten zien dat wetenschap niet een weg hoeft te zijn om je geloof kwijt te raken. Ik richt me daarbij op studenten en hun ouders. Het is niet de wetenschap die ervoor zorgt dat kinderen hun geloof verliezen, dat gebeurt door vele factoren. Het is dus niet mijn doel om met deze serie God te bewijzen, zoals sommigen denken. Ik wil rolmodellen laten zien: jong, oud, man, vrouw, in de hoop dat zij mensen verder kunnen helpen in hun zoektocht.'

Schepping en evolutie

Zelf werd Andries in de jaren negentig van de vorige eeuw ook door rolmodellen geïnspireerd in zijn zoektocht. Hij verdiepte zich in die tijd onder andere in het onderwerp schepping en evolutie. ‘Het was een tijd waarin de EO nog heel geprononceerd was, heel creationistisch. Dat heb ik overgenomen in mijn beginjaren. Begin jaren 90 kreeg ik signalen vanuit Amerika, dat daar jonge christelijke wetenschappers vanuit een nieuw paradigma wilden werken. Toen ben ik weer in dat onderwerp gedoken.’

‘De zoektocht die ik in die tijd aanging, was niet zonder perspectief. Geen doolhof zonder uitgang of donker bos zonder lichtpuntje. Ik zag toen al veel wetenschappers die ook christen zijn, zowel in Nederland als in het buitenland, en hun geloof op een goede manier met wetenschap konden combineren. Maar ik wilde niet meteen naar die uitgang, ik wilde door dat bos heen kruipen en die zoektocht zelf doen. Voor mij zijn mensen als Francis Collins, Darrel Falk, Owen Gingerich en Peter Kreeft daarin heel belangrijk geweest.’

‘Het accepteren van evolutie werkt niet bevrijdend, je krijgt weer honderd andere vragen’

‘Mijn onbezonnen actie om in 2009 in een documentaire te stellen dat de evolutietheorie de meest logische verklaring is voor het ontstaan van leven hier op aarde, was een sluitstuk van een lange periode van twintig jaar waarin ik hierover heb nagedacht. Het was voor veel mensen een schok, ik heb er ongelofelijk voor op m’n donder gehad en ik had het anders moeten doen. Maar inhoudelijk heb ik er geen spijt van. Ik kreeg ook reacties van mensen die eigenlijk afscheid hadden genomen van het christelijk geloof, die het een beetje dommig vonden, die juist door deze actie het geloof weer serieuzer gingen nemen. Dat was de andere kant van de medaille.’

‘Kijk, het accepteren van de evolutietheorie werkt niet bevrijdend. Want op het moment dat je tot de overtuiging komt dat evolutie wel het verklaringsmodel moet zijn van ons bestaan, krijg je weer honderd andere vragen. Gijsbert van den Brink heeft overigens het beste boek dat ik ken hierover geschreven.’

Geloof verbinden met wereld

Andries schreef ooit in zijn boek Is het waar?: ‘Geloven is meer een intellectuele uitdaging, dan iets wat je blik verengt.’ Hij legt uit: ‘Als ik een week lang de Volkskrant en NRC lees, worden er impliciet vragen aan mijn geloof gesteld. Die kranten staan bol van evolutionaire vooronderstellingen in hun wetenschapspagina’s. Als je die kranten serieus neemt, en dat doe ik, dan denk je als christen toch: Verdraaid wat moet ik hiermee? Vroeger zouden we zeggen dat het allemaal niet waar is, maar dat is heel verkeerd geweest.

Ik denk dat we als christenen juist uitgedaagd worden om het geloof ‘in rapport’  - zoals Abraham Kuyper dat zei - in verbinding te brengen met de huidige stand van de wetenschap. Ik sta in deze wereld en er komen allerlei vragen op mij af vanuit de geschiedenis, vanuit de wetenschap, de psychologie en die moet ik proberen een plekje te geven in dat mooie idee van geloof. Dat vind ik hartstikke uitdagend.’

‘De lastigste vraag voor mij op dit moment is: waarom heeft God een enorme waste of energy gebruikt om tot zijn doel, de schepping de mens te komen? Dat heeft 13,8 miljard jaar geduurd en daar is ontzettend veel lijden en leed onderdeel van. Dat vind ik een lastige vraag. Jeroen de Ridder, de gast van de laatste aflevering, is van plan om daar een artikel over te schrijven. Daar ben ik heel benieuwd naar.’

Waarschijnlijk komt er nog een seizoen van Andries en de wetenschappers. ‘Ik ben er altijd voorzichtig mee, eerst zien, maar het zou mooi zijn als we toch nog de wetenschappers in het buitenland kunnen spreken zoals we begin van dit jaar van plan waren.’ En als hij mag dromen, komt er nog een mooi portret van zijn rolmodel Francis Collins. ‘We proberen hem al een tijd te spreken te krijgen, maar hij houdt het af. Het zou mooi zijn als dat zou lukken voordat ik ooit afscheid neem van de EO.’

Alle afleveringen van 'Andries en de wetenschappers' kun op je eigen tijd terugkijken via NPO Start. Daar vind je ook de afleveringen van de vorige seizoenen. (Aanraders: de afleveringen met Eveline van Leeuwen en Katharine Hayhoe zijn beide zeer de moeite waard).