De Bijbel het woord van God? Wat betekent dat eigenlijk?

Vorige week ging Robs blog over fouten in de Bijbel. Nu gaat het over de Bijbel als ‘woord van God’, zoals vaak wordt gezegd.

Eerst wil ik even iets schrijven over woorden op zich.

Zo rond 1993 studeerde ik voor dominee en volgde preeklessen bij dr. Mitties McDonald DeChamplain. Ze is erg goed, en ik ging enthousiast naar haar colleges. Ik was nog maar net aan de opleiding begonnen, maar ik had vooruitstrevende opvattingen over hoe je moest preken. Vooral dat het ook anders kon, vandaar dat ik zo hard mogelijk studeerde en ondertussen praktijkervaring probeerde op te doen.
Je moest bij haar ook een korte preek voor de klas houden. Ik had al vroeg begrepen dat de theologieopleiding een bepaalde preekmethode voorstond, en daar was ik het niet mee eens. Ik wilde iets heel anders. Iets verrassends. Iets nieuws. Vandaar dat ik keihard werkte aan mijn oefenpreek, zodat die precies werd zoals ik dacht dat het moest.

Ik hield mijn preek, en ik kan me achteraf voorstellen dat mijn medestudenten het een klungelige poging vonden. Zelf was ik echter apetrots. Ik had het gevoel dat ik iets groots op het spoor was, dat ik mijn eigen stem begon te ontdekken. Dit was nog maar het begin van wat je met deze geweldige kunstvorm, de preek, kon bereiken.

Ik ging zitten en de andere studenten mochten commentaar leveren. Ze waren mild en bemoedigend en zeiden wat je nu eenmaal zegt tegen iemand die jouw werk later ook gaat evalueren. Alles heel beleefd dus.

Daarna kwam de feedback van dr. DeChamplain. Weet je wat ze zei?

Dat kun je zelfs nog verder doorvoeren.

Dat zei ze. Ze vroeg niet waarom ik voor deze aanpak had gekozen, ze zei niet hoe het beter zou kunnen, ze gaf me geen lijstje met puntjes om aan te werken. Ze scheen te begrijpen welke kant ik op wilde en liet me weten dat ze daar achter stond, dat ik op die weg verder moest gaan zonder dat ze me waarschuwde om niet té ver te gaan.

Dat kun je zelfs nog verder doorvoeren.

Woorden hebben invloed. De hare laten me al twintig jaar niet los.

Woorden kunnen alles veranderen

Soms zegt iemand precies wat je op een bepaald moment nodig hebt – je wist dat er meer was, dat wat je in de les hoorde niet het laatste woord was, dat er iets ontbrak, en dan, plotseling, zegt iemand het. Het werd uitgesproken, onder woorden gebracht. Tot je grote vreugde blijkt het dus toch mogelijk.

Het kan ook dat je je rot voelde. Somber, wanhopig, je zou niet weten hoe het verder moest, en dan zegt iemand opeens iets waardoor alles verandert. Je wordt geïnspireerd, geraakt, bemoedigd en je krijgt weer nieuwe hoop.

Woorden kunnen dat.
Woorden scheppen nieuwe werelden. (Een uitspraak van Heschel)
Woorden kunnen alles veranderen.

Verbaast het je dan dat als je je Bijbel opendoet en het eerste gedicht op bladzij 1 leest, dat daar van God wordt gezegd dat Hij alles maakt door… Zijn woorden?

Als God spreekt

Woorden scheppen een nieuwe werkelijkheid. En dat is nu precies wat er gebeurt als God spreekt, zegt de dichter.

Het Hebreeuwse woord voor ‘woord’ is davar en komt ongeveer 1400 maal voor in de Bijbel. God spreekt, God davars, en er gebeurt iets. Het woord wordt ook gebruikt in de betekenissen ‘ding’ en ‘kracht’ – iets wat geschreven, gesproken, gehoord, gezien en ervaren wordt. Iets creatiefs dat iets nieuws teweegbrengt.

De Israëlieten geloofden dat dit leven uit het hart van een goddelijk wezen stroomt, als uit een bron, en dat die God goed, creatief, gul en ons goedgezind is. Paulus zegt bijvoorbeeld tegen de menigte in de stad Lystra: ‘Hij heeft u overvloedig te eten gegeven en u zodoende vreugde gebracht’. Ze geloofden dat die levenskracht de hele schepping doortrekt en alles leven geeft en in stand houdt, of het nu de loop van de planeten is of het ademen van een kind. God sprak en spreekt nog steeds. ‘U geeft de aarde een nieuw gelaat’, zegt de dichter van Psalm 104.

Volgens de Bijbel is alles in het heelal Gods megafoon.

God spreekt, God doet, God schept, God onderhoudt, God is de onuitputtelijke bron waaruit alle energie voortkomt die de wereld geschapen heeft en alle leven onderhoudt, van zonnestelsels tot je volgende ademtocht.

Veel dingen zijn het woord van God

Dus de Bijbel is het woord van God.
Ja. Zoals zo veel dingen.

Wacht even: veel dingen zijn het woord van God?
Ja, dat lees je in de Bijbel:
de hemel en het uitspansel (Psalmen)
maar ook de stemmen van zuigelingen (ook Psalmen)
je geweten (Romeinen)
en de dichters en filosofen uit die tijd (Paulus citeert hen in Handelingen 17 als hij een pleidooi houdt voor God en Jezus’ opstanding).

Dus in het woord van God lees je wat de schrijvers van het woord van God over allerlei woorden van God zeggen?
Jep.

Zou je misschien een definitie van het woord van God kunnen geven?
De scheppingsdaden van God waardoor een nieuwe wereld en nieuw leven ontstaan.

En een definitie van de Bijbel als woord van God?
Dan zou ik benadrukken dat die door mensen is geschreven – dat in de eerste plaats.

Wat wordt er dan mee bedoeld als iemand deze door mensen geschreven collectie boeken het woord van God noemt?
Goede vraag. Dan zegt zo iemand dat hij dit een betrouwbaar verslag vindt van Gods voortgaande, zich ontwikkelende, creatieve activiteit in de wereld.

Kleven er ook gevaren aan als je de Bijbel ‘Gods woord’ noemt?
Zeker. Want wie de Bijbel benadert als woord van God, wil weleens vergeten dat die in de eerste plaats door en voor mensen is geschreven. Dan wordt het verwarrend als je stuit op een echt menselijke passage. Lezers begrijpen dat dan niet en gaan denken dat de Bijbeltekst onbetrouwbaar is, of niet meer van deze tijd. Als een preek er dan uitsluitend op hamert dat het Gods woord is en verder met slappe verklaringen aankomt voor wat duidelijk mensendingen zijn, dan hou je op met zelf denken of je denkt juist: laat maar.

Dus: eerst de menselijke factor, dan de goddelijke?
Inderdaad. Je hebt zeker mijn blogs gevolgd?

Maar is dat niet verwarrend; wat is dan menselijk en wat van God?
Best wel, maar er zijn heel veel goede boeken over dit onderwerp geschreven, waarin onder andere het verschil tussen mechanische, dynamische en organische inspiratie aan de orde komt. Ik kan je Sacred Word, Broken Word van Kenton Spark aanbevelen; daarin legt hij de verhouding tussen de goddelijke en menselijke aspecten helder en toegankelijk uit.

Wat bedoel je met ‘de goddelijke factor’?
Als ik in de Bijbel lees dan gebeurt er iets met me. Ik word geïnspireerd, overtuigd, aangesproken, getroost. Ik lees de Bijbelverhalen en daarin raak ik aan het grote verhaal van God. Het zijn niet zomaar boeken. Die ervaring heb ik. Ze komen authentiek over.

Maar zoiets kun je toch ook ervaren tijdens het lezen van veel andere boeken, teksten, verhalen?
Natuurlijk. Dat zeggen de Bijbelschrijvers dan ook vaak. Alsof ze je voortdurend aansporen om je ogen open te houden, om je heen te kijken, goed te luisteren en op te letten.

Maar waarom is de Bijbel dan zo bijzonder? Wat maakt hem uniek? Waarvoor heb je de Bijbel eigenlijk nodig?
Dat zijn goede vragen. Hoeveel tijd heb je?

Dit blog werd eerder geplaatst op 22 juni 2016