Erik zoekt de ideale regeringsvorm (en vindt in de Bijbel een paar wonderlijke voorbeelden)

De huidige westerse manier van besturen kraakt en piept. Er is (banken)crisis na (corona)crisis. Van alle kanten worden oplossingen aangedragen, maar wie heeft er gelijk en hoe bestuur je een land nu goed? Wat is een goede regeringsvorm en filosofie en wat zijn eigenlijk Gods ideeën hierover? Het zijn oude vragen die voor mij opnieuw actueel zijn geworden.

Vrijwillig communisme

Ik weet nog goed dat ik als tiener Handelingen 2 las, waarin staat beschreven dat de leerlingen van Jezus vervuld raakten van de Heilige Geest. Eén van de gevolgen hiervan was dat alle prille gelovigen hun bezittingen met elkaar gingen delen. Mijn conclusie was destijds: dit vrijwillig communisme is zoals God wil dat wij met elkaar leven. Hoe mooi zou het zijn als we alles zouden delen en iedereen genoeg zou hebben? Het communisme moest daarom in mijn ogen wel de beste optie zijn om een samenleving in te richten.

Hoe fout het kan lopen

Ik moest hier helaas op terugkomen. Hoe mooi het ideaal ook is; dat vrijwillig alles samen delen was voor de eerste christenen niet vol te houden. En in de huidige tijd laten de vele voorbeelden van verplicht communisme zien hoe fout dit kan aflopen, met in beginsel de beste intenties. Steeds komt weer een dictator aan de macht die miljoenen mensen de strafkampen instuurt en vrijheid van meningsuiting en godsdienst onmogelijk maakt. Hoe graag ik ook wil dat dit werkt, de realiteit en de vele miljoenen doden laten zien dat communisme niet eens in de buurt komt van het ideaal.

Wilde Westen

Ik wilde niet opgeven in mijn zoektocht naar de perfecte manier van regeren. In mijn studententijd las ik hoe God in de tijd van Jozua de regeringsvorm van Israël had ingericht. Als God het zo had bedacht, moest dat wel de beste manier zijn.

In de tijd van Richteren ging het ongeveer zo: ieder volwassen individu kreeg een stuk land. Iedereen begon op gelijke voet en kon doen en laten wat ze wilden met hun land, binnen de kaders van Gods regels en wetten. En in tijden van nood wees God een leider aan. De rest van de tijd regelden mensen onderling hun zaakjes.

Als je het zo bekijkt, leek de tijd van Richteren nog het meest op een soort Wilde Westen, zoals we dat uit films kennen. Iedereen deed wat goed was in eigen ogen. Er was veel vrijheid, maar nagenoeg geen sociaal vangnet. Uiteindelijk escaleerde een gruwelijke situatie in een dorp tot het uitmoorden van bijna de hele stam Benjamin. Nog wat later wilde het volk liever een koning dan een door God uitgekozen leider.

Lees ook: ‘We kunnen het meeste leren van iemand die wezenlijk anders is dan wijzelf’

Lees ook: ‘We kunnen het meeste leren van iemand die wezenlijk anders is dan wijzelf’

Ideaal en realiteit

Ik zou graag willen dat deze vorm van samenleven zou werken, met zo min mogelijk wetten en voor iedereen gelijke kansen. Maar ook bij deze vorm moet ik concluderen dat de realiteit weerbarstiger is dan het voorgehouden ideaal. Mensen staan elkaar naar het leven en een klein conflict kan zonder adequaat rechtssysteem leiden tot grote gevolgen. Wat er in Richteren is beschreven, vind ik het dichtst in de buurt komen van Libertarisme. Op papier een mooie filosofie en levenswijze, maar in de praktijk niet uitvoerbaar.

In de Bijbel lees ik niet meer voorbeelden van hoe je een land zou kunnen besturen. Het frustreert mij; ik kan geen antwoord vinden voor een sluitend systeem. Geen snelle oplossing voor de wereldproblemen. Te veel vrijheid geeft geweld en oorlog, te veel regels leidt tot tirannen en onderdrukking.

Autonomie en verbondenheid

In de psychologie kom ik een soortgelijk thema tegen in de vorm van autonomie vs verbondenheid. Dit zijn aangeboren karaktertrekken of neigingen die je al bij een jong kind kunt waarnemen. Een kind dat bijvoorbeeld meer behoefte heeft aan autonomie wil veel dingen zelf doen. Een kind dat meer behoefte heeft aan verbondenheid, wil veel samen doen. Maar zo absoluut als ik het nu stel is het natuurlijk niet. Een autonoom kind heeft ook behoefte aan verbondenheid, en vice versa.

Het gaat er om de balans te zoeken en als ouder tegemoet te komen aan beide behoeften. Dat is nodig voor een goede ontwikkeling. Als een mens naar één van de uitersten neigt, geeft dit vaak problemen in zijn of haar volwassen leven. Een volledig op autonomie gericht persoon kan zich dan onaangepast gaan gedragen, en bijvoorbeeld met justitie in aanraking komen, of ervoor kiezen om een kluizenaar te worden. Een volledig op verbondenheid gericht persoon durft bijvoorbeeld niets alleen te doen en kan extreem afhankelijk worden.

Regeren vereist maatwerk

Communisme met alle inperkende regels zou je kunnen zien als een extreme vorm van angst voor autonomie en dwang tot afhankelijkheid (verbondenheid). Geen burger mag zelf nadenken of zelf beslissen, en mensen worden tot afhankelijkheid van de staat gedwongen. Libertarisme zou je kunnen zien als een extreme vorm van autonomie nastreven en angst voor afhankelijkheid van een staat.

Ook hier is balans nodig voor een goede ontwikkeling. We zijn afhankelijk van elkaar, hebben vrijheid nodig om tot bloei te komen, maar ook regels en kaders voor bescherming. Te veel regels werkt beklemmend, teveel vrijheid werkt verlammend en beangstigend. Regeren vereist maatwerk; er zijn geen simpele en algemene oplossingen.

Perfect systeem?

Toch wil ik nog even terug naar waar ik begon: bij die eerste christenen. Zonder dwang leefden ze samen, deelden hun bezittingen en waren vrij. Dit alles ondanks het beleid van de toenmalige regering. Misschien had ik het antwoord als tiener toch al gevonden zonder er bewust van te zijn. Als er geen corruptie, egoïsme, criminaliteit - kortom geen zonde - zou zijn, dan werkt elke regeringsvorm. Sterker nog, dan zou regeren helemaal niet nodig zijn.

Zouden we het oplossen van wereldproblemen dan niet beter kunnen zoeken in het helpen van de ander? Nee, het is geen perfect systeem dat de mensheid gaat redden. Helaas. Maar met imperfecte en geestvervulde mensen die elkaar helpen om dat egoïsme vaarwel te zeggen, komen we heel ver.