Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Ben je minder mens als je dingen gaat vergeten? #MarjoriePrime

Deel:

De nieuwe film Marjorie Prime stelt een belangrijke vraag: Ben je minder mens als je dingen vergeet? Jaap-Harm werd aan het denken gezet en krijgt een ingeving als hij na de film zijn vroegere dementerende buurvrouw bezoekt.  

Is een mens die vergeet minder mens? Dat is de onderliggende vraag waarmee de film Marjorie Prime speelt. Marjorie is een vrouw van 86. De grip op de werkelijkheid ontglipt haar steeds vaker, al doet dit niks af aan haar levenslust. Haar ogen lijken wel voortdurend ondeugend – een prachtige rol van actrice Lois Smith.
Op zeker moment komt in de film ter sprake dat ze geflirt heeft met een arts op de spoedeisende hulp. Met de kijker flirt ze evengoed en ze windt deze zonder moeite om haar vinger. Toch leeft ze vooral op als ze zich zaken herinnert. De wandelingen met haar hond Toni. Dat ze naar het strand gingen en hij nog dagenlang zand in het haar van zijn vacht had. Een zwarte poedel was het, uit het asiel. Of die keer dat ze haar dochter bij vrienden had gebracht. Samen met haar man Walter ging ze een weekendje weg. De omgeving was wit van de sneeuw. De vlaggen die buiten ophingen waren oranje van kleur. Nee, toch niet. Net iets anders. Als saffraan. Alsof er boeddhistische monniken door het witte landschap liepen. Het was koud en toch hielden zij en Walter het eindeloos lang vol op een bankje te zitten en te kijken.

Een kunstmatige gesprekspartner

Om de herinneringen van Marjorie levend te houden zetten haar dochter Tess en schoonzoon Jon een vorm van kunstmatige intelligentie in. Het is een soort van hologram dat bij Marjorie op de bank zit. Levensecht, maar je kunt het niet aanraken. In het geval van Marjorie is het Walter, haar man, maar dan wel een jonge versie ervan. Ergens in de veertig is hij en, zo blijkt in de eerste scene al, een onderhoudende gesprekspartner.
Dat verhaal van poedel Toni haalt hij graag nog eens met haar op. Toch weet hij niet meer dan wat Marjorie of Jon hem verteld hebben. Dat roept dan gelijk ook vragen op. Hoe waarachtig is een echtgenoot die gevormd is naar het beeld dat anderen van hem hebben? En wat is de waarde van de troost die hij vervolgens biedt? Tess vindt het hele concept maar niks. Haar moeder wordt vrolijker van de aanwezigheid van iets kunstmatigs dan van een gesprekje met haar dochter van vlees en bloed. Ook hier gaat het om werkelijkheid en de beleving van de werkelijkheid. Kiest Marjorie – als ze überhaupt kiest – tussen nep en echt, of tussen man en dochter?

We houden onszelf voortdurend voor de gek

Marjorie Prime trekt je als kijker steeds dieper het verhaal in. Naast de prime van Walter – prime is het woord dat gebruikt wordt voor het hologram – komen er in de loop van de film steeds meer primes. Op die manier wordt het verhaal bepaald niet eenvoudiger om te volgen. Steeds vaker vraag je je af of je je waarnemingen kunt vertrouwen. Grote kans dat regisseur Michael Almereyda dit bewust inzet. Een al te vast vertrouwen op je herinneringen – met andere woorden: jouw perceptie van de werkelijkheid – lijkt onmogelijk. We houden onszelf als mensen voortdurend voor de gek. Dat wat we ons graag herinneren, vergroten we uit. Die mooie verhalen vertellen we keer op keer. Datgene dat pijnlijk is, moffelen we weg. Wie herkent niet die neiging om een opgepoetste versie van zichzelf te presenteren aan de buitenwereld? In Marjorie Prime wordt daarbij de vraag gesteld wat herinneringen precies zijn. Een bron waaruit je kunt putten? Een dossierkast waar je een mapje uit kunt trekken? Nee, zegt Tess, we herinneren ons de herinnering. Als een kopie van een kopie die steeds verder vervaagt.

Wat gebeurt er nu precies?

De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik Marjorie Prime geen eenvoudige film vond. Wel fascinerend, maar na afloop vroeg ik me af wat er nu precies gebeurd was. Alsof je een puzzel maakt met net te weinig stukjes. Je komt richting een oplossing, maar helemaal helder wordt het niet.
Dat neemt niet weg dat het omgaan met herinneringen me wel aan het denken zette. Vrienden hadden vroeger een spreuk van Mark Twain aan de muur hangen: If you tell the truth, you don’t have to remember anything. Waarom is het toch zo moeilijk om te gaan met de zwarte bladzijden uit ons verleden? Dan wel de pijn die we hebben meegemaakt, dan wel de fouten die we hebben gemaakt. Waarom herinneren we ons die liever niet?
Ergens begrijp ik dat natuurlijk wel, ik heb die neiging ook. Die keer dat ik er niet uitgekomen was met een preek en me heftig zwetend op het podium door m’n verhaal stond te worstelen. Of toen ik veel te laat op een sollicitatiegesprek kwam en de vraag werd gesteld wat dit over mij zei. Als ik die herinneringen en de daaraan gekoppelde gevoelens zou kunnen wissen: heel graag. En toch ook weer niet. Is het namelijk niet veel meer bevrijdend om oprecht te herinneren zodat we vrij kunnen leven? Ook de pijn en de fouten hebben mij gevormd en gemaakt tot wie ik ben. Als ik ze zou missen, was ik niet meer dan een hologram. Doorschijnend en onaanraakbaar. Zonder ziel. Een schaduw van mezelf.

Langzaam maar zeker de weg kwijt

Onlangs was ik bij de oude buurvrouw van mijn ouders. Als kind heb ik heel wat uren bij haar doorgebracht. Ze bood zo vaak een luisterend oor, een dienblad vol limonade en koek en eindeloos veel Donald Duckies. Inmiddels knaagt de dementie aan haar. Ze raakt langzaam maar zeker de weg kwijt. In het uur dat ik met mijn dochters bij haar aan tafel zat, hebben we hetzelfde gesprek meerdere keren gevoerd. Als een groef in de plaat waar de naald van de platenspeler maar niet uit wil komen. Er leek soms zelfs iets van angst in haar ogen te flikkeren. Waar ben ik? Waarom verlies ik grip op mijn werkelijkheid? Pijnlijk om te zien.

Zou ik de stelling aandurven dat ze minder mens is nu ze vergeet? Dat ze niet meer is wie ze was staat vast. Maar om nu lijdzaam toe te zien hoe ze wegglijdt in de vergetelheid staat me tegen. Als een voldongen feit, zoals Tess dat stelt. Herinneringen vervagen totdat ze verdwijnen. Noem het een kleine daad van verzet als ik liever tegen de stroom in roei. Met mijn oude buurvrouw herinneringen juist ophaal zodat er weer kleur in haar leven komt. Omdat niet de mens die vergeet minder mens is, maar de mens die vergeten wordt.

Nu in de bioscoop: Marjorie Prime | Regie: Michael Almereyda| Met: Jon Hamm, Geena Davis, Lois Smith, Tim Robbins, e.a. |

Geschreven door

Jaap-Harm de Jong

--:--