Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Het verhaal van Adam en Eva: waar of waargebeurd?

Voordat hij de vraag kan beantwoorden of Adam en Eva wel echt hebben bestaan, moet Rob Bell eerst in het tweede Bijbelboek, Exodus, duiken. Hieronder lees je waarom.

Deel:

Ik heb een vraag gekregen over Adam en Eva:

Waren het historische figuren, of hebben ze nooit bestaan?

Vooruit dan maar, Adam en Eva. Maar eerst een paar vragen:

  • Denk je dat zij echte mensen waren?
    Ik geloof niet dat dit de kern van het verhaal is.
  • Zouden ze echt bestaan kunnen hebben?
    Natuurlijk. Maar dan zou je ook allemaal vragen over DNA moeten beantwoorden, en over fossielen, en over hoe oud de aarde is.
  • Is er iemand die absoluut zeker weet of ze wel of niet echte mensen waren?
    Nee.
  • Dus een discussie over of ze wel of niet echte mensen waren, is niet de kern? Exact. En in feite is het gevaarlijk omdat je door deze manier van discussiëren de kern van het verhaal mist.
  • Maar door jouw antwoord dat dit niet de kern van het verhaal is, lijkt het of je de vraag ontwijkt…
    Helemaal niet.
  • Maar jij neemt de Bijbel duidelijk een stuk minder serieus dan wanneer je eenvoudigweg zou zeggen dat ze echte mensen waren, omdat de dat Bijbel zegt.
    Helemaal niet. Ik geef dit antwoord omdat dit antwoord het verhaal écht serieus neemt.
  • Maar sommige mensen zeggen dat als je niet gelooft dat Adam en Eva echte mensen waren, je de waarheid van al het andere in de Bijbel ook ontkent.
    Wat een dwaasheid. En vernederend voor de Bijbelse geschriften.
  • Oké dan, waarom denk jij dat het niet uitmaakt of ze echte mensen zijn geweest?
    Omdat de vertellers duidelijk een veel groter doel voor ogen hadden.

Daarom nu eerst dat grotere doel. En als tweede een aantal details uit het verhaal van Adam en Eva. Als derde de conclusies die, natuurlijk, de discussie zullen aanwakkeren.

In ballingschap

Ten eerste, het verhaal van Adam en Eva is te lezen in de eerste hoofdstukken van het boek Genesis. Dit is het eerste boek van de Thora (Thora betekent in het Hebreeuws weg, onderwijs of instructie). De Thora kreeg pas de vorm zoals wij die kennen (Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium) toen het in de periode van de ballingschap in Babylon geredigeerd en bij elkaar gebracht werd. Dat is ook de reden dat bijvoorbeeld Deuteronomium, een boek dat aan Mozes wordt toegeschreven, ook verhaalt over het overlijden van Mozes.

Tijdens die periode van ballingschap leefden de schrijvers en redacteuren niet in Jeruzalem, hun thuis en het centrum van hun geloof, maar kilometers ver weg in een vreemd land, met allemaal vreemde mensen met vreemde gewoonten die een hele verzameling andere goden aanbaden.

Een boek over bevrijding

En welk verhaal verzamelen en redigeren ze in deze periode? Een boek over het verleden van hun volk, dat zich mijlenver van huis bevond in een vreemd land, en dat bevrijding uit slavernij nodig had (dat is, in het kort, het boek Exodus). Vergeet niet dat deze Joden hun cultuur, afkomst, geloof en God uiterst serieus namen. Hun geloof was diep verbonden met het land Israël, met de berg in Jeruzalem waar zij hun God aanbaden in de tempel – tot die tempel verwoest werd en zij naar een vreemd land werden weggevoerd.

Belangrijkste boek

Begrijp je hoe het verhaal van Exodus, waarin God hun voorouders uit de verdrukking bevrijdde een gevoelige snaar raakte bij deze mensen in ballingschap? Hoe dat verhaal hun hoop gaf? En hoe ze zich aan de idee konden vastklampen dat hun God mensen bevrijdt – en dat hun God hen nu misschien ook zou bevrijden? Snap je waarom ze per se wilden dat dit verhaal werd opgeschreven en zou worden doorverteld?

Vanwege deze achtergrond wordt Exodus vaak het centrale boek van de Hebreeuwse schriften genoemd, het belangrijkste en zelfs het eerste boek, omdat het om een gebeurtenis is gecentreerd. Een gebeurtenis waarvan de mensen die de Thora samenstelden vurig hoopten dat die zou worden herhaald. (De profeet Jesaja sprak zelfs over een komende exodus waarbij heel de schepping zou worden bevrijd.)

Even omgekeerd

Als je het verhaal begint met het volk dat slaaf is in Egypte, zou iedereen natuurlijk de vraag stellen: Hoe kwamen ze in slavernij in Egypte terecht?

Nou, dat kwam door een man die Jozef heette.
En wie was Jozef?
Dat was de zoon van Jakob.
En wie was Jakob?
Dat was de zoon van Izaäk.
En wie was Izaäk?
De zoon van Abraham.
En waarom is Abraham een belangrijk karakter in het verhaal?
Omdat hij degene is die van God de belofte krijgt dat hij gezegend zou worden, zou uitgroeien tot een volk en dat dát volk de wereld zou zegenen. Maar uiteindelijk belandden ze dus in slavernij in Egypte. (Genesis in omgekeerde volgorde)

Genesis: de proloog

En waarom was dat nou bijzonder, een nieuwe volksstam die de wereld zou zegenen? Omdat de dingen een beetje uit de hand waren gelopen. Sinds mensenheugenis doodden broers elkaar en werden complete beschavingen door geweld opgeslokt. Vroege technologie en het bouwen van eigen koninkrijkjes vulden mensen met zoveel trots en ego dat ze letterlijk dachten dat ze een toren naar de hemel konden bouwen om goden te worden.

Zoals een vooruitgang, of een ziekte die zich verspreidt: de menselijke rebellie begon met slechts enkelen, maar ontwikkelde zich zo voorspoedig totdat het hele menselijke project ontspoorde. Precies. Dat is in wezen de samenvatting van de eerste elf hoofdstukken van Genesis. Het boek Genesis is dus een proloog, die vertelt over de escalatie van menselijk geweld en rebellie en uitlegt waarom God Abraham riep om de vader te worden van een nieuw soort volk dat de wereld een betere weg zou laten zien.

Meneer Modder en mevrouw Leven

Dus is er een groter verhaal dat zich in Genesis ontvouwt op weg naar Exodus. Het is een verhaal over onze oorsprong, over de menselijke neiging om dingen in de soep te laten lopen, over geweld en macht en zonde en alle maniertjes die we vanaf onze vroegste, bewuste ervaringen van het mens-zijn hebben gekozen om de vrede te verstoren die God voor deze wereld in gedachten heeft.

Nu nog even iets over de details. De naam Adam betekent grond, modder. De naam Eva betekent adem, of leven, of levende. Meneer Modder ontmoet mevrouw Leven. De namen hebben zo’n ruime, algemene betekenis; het lijkt of ze inderdaad met opzet zijn gekozen als plaatsvervangende vertegenwoordigers van de hele mensheid.

  • En dan praten ze met een slang…
    Nou ja, in die tijd waren sprekende slangen een heel gangbaar literair middel.
  • In het eerste hoofdstuk worden mensen geschapen naar het beeld van God; in hoofdstuk twee is de een voor de ander geschapen. Waarom zijn er twee verschillende versies in twee verschillende stijlen?
    Er zijn hier meerdere schrijvers aan het werk. En die hechten verschillende perspectieven aan elkaar. Vergeet niet dat de meeste geschriften als vertelde geschiedenis begon. Als verhalen rondom een kampvuur.
  • Paulus en Jezus spraken over Adam en Eva alsof ze heel echt waren.
    Dat klopt. Tenzij je Meneer Modder en Mevrouw Leven als een manier ziet om over de menselijke staat te praten vanaf het allereerst moment dat mensen zich gingen realiseren dat ze mensen waren en dat ze in een bijzonder destructieve toestand verkeerden.

Waar of waargebeurd?

Dat is de kracht van een prachtverhaal – in zijn bijzonderheden (karakters, namen, wat ze zeggen en wat ze doen) spreekt het universele waarden aan: dingen die we allemaal verlangen, attributen die we allemaal willen, waarheden over de menselijke conditie die we allemaal delen.

In de moderne wereld zijn we tot op het bot geconditioneerd om de letterlijke waarheid als de hoogste, betrouwbaarste vorm van waarheid te zien. Verhalen zijn waar als ze letterlijk zijn gebeurd in ruimte en tijd. Maar er is meer dan letterlijke waarheid. Zo vertelt Jezus bijvoorbeeld een verhaal over een man die twee zonen heeft. Eén zoon vraagt om zijn deel van de erfenis. Dat verhaal, dat hij over de vergevende vader en zijn twee zonen vertelt, is onmiskenbaar waar. Het heeft al tweeduizend jaar mensen bewogen, geïnspireerd en overtuigd. Toch hoor je nooit discussies over de vraag of de vader of de zonen echte mensen waren. Vanuit de context is het helder dat Jezus in dat geval een gelijkenis vertelde. Het bevrijdt mensen van de poging om uit te vogelen of het echt gebeurd is.

Precies. Om het op een andere manier te zeggen: sommige echte verhalen zijn ook waargebeurd. Maar de veel grotere waarheid is dat het gebeurt. In een ieder van ons zit een stukje Adam en Eva (een goede cabaretier ziet hier een buitenkansje in). Dus zouden we bij verhalen waarvan we niets weten over de letterlijke geschiedenis niet dezelfde vragen moeten stellen? Wat is de betekenis? Wat het universele hieraan? Wat vertelt dit verhaal ons over wie we zijn en wie God is?

Te beperkend

We hebben dus een probleem als je alleen kunt kiezen tussen twee categorieën: historisch en fictief. Deze categorieën suggereren dat de waarheid zich ophoudt binnen de grenzen van haar letterlijke historiciteit. Maar dat is niet per se het geval. Eigenlijk zou de waarheid vrij moeten worden gelaten. De categorieën zijn te beperkend.

  • Maar hoe zit het dan met de uniciteit van het Bijbelse verhaal dat God actief betrokken is in de verlossing van de huidige menselijke geschiedenis?
    Ik dacht al dat je dat nooit zou vragen. Daarom vind ik dit boek zo uitdagend. Dit is waarom ik Jezus volg. En waarom we nog een aantal weken en blogs nodig hebben.

Dit blog is eerder gepubliceerd op 16 januari 2016

Geschreven door

Rob Bell

--:--