Hoe kan ik licht leven, terwijl de wereld in brand staat?

Licht leven. Ik wil het graag. Maar ja. Doe dat maar eens, terwijl er ook een nieuw alarmerend IPPC klimaatrapport verschijnt. En de meest schrijnende berichten binnenkomen over radeloze Afghaanse vluchtelingen die zelfs op vliegtuigen klimmen om het verschrikkelijke regime in hun land te ontvluchten. Of de toenemende polarisatie die ik ook in eigen kring signaleer, waardoor steeds meer onderwerpen onbespreekbaar worden; omdat je dan automatisch in het ene of andere kamp wordt geplaatst.

Dit alles raakt me, brengt me uit balans, en geeft me een machteloos gevoel. Licht leven… tja, kan dat wel, in een wereld die in brand staat? Kun je voluit leven in een wereld die prachtig en tegelijkertijd verschrikkelijk is? Hoe doe je dat, zonder je kop in het zand te steken, of overweldigd te raken, of cynisch te worden?

Rauwe werkelijkheid

Want het kan natuurlijk heel makkelijk zijn hè? Om je niks aan het trekken van het wereldleed en gewoon heel hard te genieten op je bevoorrechte vierkante kilometer. Maar voor mij is zo’n schijnwerkelijkheid geen optie. Maar die andere kant dan? De kant waarin je niet wegkijkt, maar je de rauwe werkelijkheid en het leed en onrecht in de wereld in de ogen durft te kijken? Hoe trek ik dat, zonder te bezwijken onder deze last? Hoe kan ik blijven kijken, zonder cynisch, of afgestompt te raken?

‘Thick skin, tender heart’. Ik las de uitspraak in een post op Instagram van Jeff Chu (@byjeffchu). Hij schrijft daarbij (vrij vertaald): ‘Je wilt nooit zo verharden dat je je tedere hart verliest. Het deel van je dat pijn ervaart en verwerkt, dat compassie en liefde voelt. Soms moet je jezelf eraan herinneren dat het niet oké is om een soort Teflonpan te worden. Soms moet je jezelf eraan herinneren om mens te blijven, wat wil zeggen: je moet je herinneren dat God je een hart gaf met een reden - een hart dat niet ondoordringbaar of ongevoelig is voor allerlei soorten van provocatie….’

Ik zoek een middenweg. Eentje waarin ik leef met de realiteit van de gebrokenheid, het onrecht, en de oneerlijkheid, maar waarin ik tegelijkertijd ontdek waar mijn verantwoordelijkheid ligt, en waar die ophoudt. En dat laatste is niet onbelangrijk, wil je niet ten onder gaan. En draait verantwoordelijkheid niet om de vraag: wat is mijn antwoord op de vragen waarmee ik geconfronteerd word?

Draait verantwoordelijkheid niet om de vraag: wat is mijn antwoord op de vragen waarmee ik geconfronteerd word?

Levenslust te midden van het leed

Iemand die mij hierin sterk inspireert, en van wie ik onlangs haar beroemde dagboek las, is Etty Hillesum. Zij leefde in een wereld (1942-1943) waarin de een na de andere (joodse) vriend(in) werd opgepakt en vermoord, en met de groeiende dreiging over haar eigen lot. Desondanks kwam zij toch altijd weer tot de conclusie dat het leven zoals ze zelf zei: ’zinrijk’ was, schitterend zelfs. Dat werd haar ook weleens verweten, dat zij nog zo ‘positief’ in het leven kon staan, terwijl de wereld in brand stond. Een paar maanden voor haar dood schrijft ze dit hierover in haar dagboek, op 11 augustus 1943: ‘Mensen zeggen weleens: ‘Jij maakt ook overal het beste van.’ Ik vind dit zo’n flauwhartige uitdrukking. Het is overal helemaal goed. En tegelijk is het overal helemaal slecht. Die twee houden elkaar in evenwicht, overal, altijd. Ik heb nooit het gevoel dat ik ergens het beste van maken moet, alles is altijd helemaal goed zoals het is. Iedere situatie, hoe ellendig ook, is iets absoluuts en houdt het goede en slechte in zich besloten.’

Deze woorden bezitten zo’n diepte, dat je ze alleen maar zachtjes kunt herlezen, en elk woord weegt op je tong. Wat was haar sleutel? Hoe vond zij die ‘derde weg’ om te leven met zoveel levenslust, te midden van al het leed en de angst? Ook daarover schreef ze in haar dagboek: ‘Men moet weer zo eenvoudig en waardeloos worden als het koren, dat groeit, of de regen die valt. Men moet alleen maar zijn.' (9 juli 1942), of op 10 juli: 'Het gaat er in laatste instantie om, hoe men het lijden, dat toch essentieel aan dit leven is, draagt en verdraagt en verwerkt en dat men een stukje van z’n ziel ongeschonden bewaren kan door alles heen.’ Want, schrijft ze op 14 juli 1942, ‘men gaat te ver in zijn angsten voor dat ongelukkige lichaam. En de geest, die vergeten geest, verschrompelt ergens in een hoekje…. De westerling aanvaardt het lijden niet als behorend bij dit leven. En daarom kan hij nooit positieve krachten putten uit het lijden.’

Als ik Etty goed begrijp, gaat het om het totaalpakketje te aanvaarden wat het leven is: prachtig en afschuwelijk. Om je lot en je eigen leven niet te belangrijk te gaan vinden, maar op juiste waarde te schatten, en om bovenal je geest te bewaren - omdat dat je uiteindelijk mens maakt en houdt, zelfs onder de meest afschuwelijke omstandigheden.

Prachtig én moeilijk

Het resoneert in mijn hart. Want is het niet zo dat al het prachtigs in mijn leven, ook al het duister in zich draagt? Zoals het feit dat ik intens veel van mijn man en kinderen houdt, als keerzijde heeft dat ik angst voel om ze te verliezen? Liefde en angst, schoonheid en pijn. Het één is niet los verkrijgbaar van het ander.

Kate C. Bowler, een Canadese professor aan de Duke University en auteur, wenst haar volgers op sociale media altijd een: Beautiful terrible day, toe. Ze legde eens uit waarom ze altijd eindigde met die toch wel wonderlijke groet. Haar inspiratie hiervoor had ze van Frederick Buechenr, pastor en schrijver, die ooit zei: ‘Hier is de wereld. Prachtige en verschrikkelijke dingen zullen gebeuren. Wees niet bang.’

Het leven is prachtig en ontzettend moeilijk tegelijkertijd, ervaart ook Kate, die ongeneeslijk ziek is. Door dat te aanvaarden, omarm je het wijde spectrum dat het leven is. Geweldig en verschrikkelijk. Het is allebei even waar. Dus concludeert ze: ‘Keep your eyes open, and your heart soft.’ Misschien is dat wel het recept voor de middenweg die ik zoek, even mooi als ingewikkeld: mijn ogen openhouden en mijn hart zacht.

Polariseren? Dat doet Ons Soort Mensen toch niet?

Lees ook over:

Polariseren? Dat doet Ons Soort Mensen toch niet?