Wat kun je met de genezingsverhalen van Jezus als je in 2021 ziek bent?

Er viel iets op mijn teen tijdens een stompzinnig huiselijk ongelukje. Direct was die teen blauw en kon ik er nauwelijks op staan. Deze situatie duurde een dag voort, en twee dagen, ja, zelfs na een week kon ik nog maar kleine rondjes lopen. Op zondag in de kerk kreeg ik een krukje met een kussentje waarop ik mijn voet mocht neerleggen. Ik voelde me een enorme aansteller, maar het was echt geen overbodige luxe. Tijdens het Onze Vader stond ik rechtop, maar bij elke bede ging die teen harder kloppen. Geen heel spannend avontuur, maar het deed me wel denken aan een nieuw theologisch project waarop ik sinds een jaar broed.

Genezen door Jezus?

Een van mijn volgende boeken gaat ZIEK! heten. Pin me daar niet op vast, want ik verzin elke dag nieuwe boektitels, maar dit idee zingt al een tijdje rond in mijn brein. Het idee is om zoveel mogelijk verschillende zieke mensen in de Bijbel te portretteren, en aan de hand van hun verhaal een theologie van het ziek-zijn te ontwikkelen. Dat is nog niet zo eenvoudig. De meeste mensen van wie in de Bijbel een ziekte wordt beschreven, genezen namelijk door een aanraking van Jezus. Dat zijn prachtige verhalen, maar kun je er ook wat mee als je anno 2021 ziek bent, en dol op Jezus, maar zonder dat hij je geneest?

Onlangs mocht ik preken over de dochter van Jaïrus. Ze is duidelijk al een tijdje dood, maar haar vader, een lokale synagogebestuurder, gaat met de moed der wanhoop naar Jezus toe. Jezus komt mee en merkt op dat het meisje alleen maar slaapt. Iedereen lacht Jezus uit, maar het meisje komt wel degelijk overeind. Twee dagen na die preek was ik op de herdenkingsbijeenkomst van mijn neef die slechts 33 werd. Zijn familie is net zo gelovig als Jaïrus, maar onze jongen stond niet op. Ik dacht ook aan een jeugdvriendin, die haar moeder jong moest begraven. Het verhaal van Jaïrus indachtig lieten ze de kist tot het laatste moment open. Misschien zou de moeder nog opstaan – maar dat deed zij niet. Het is netelig, ziekte en het geloof.

Eigen schuld, dikke bult

Zo is er ook een koppeling tussen ziekte en schuld. Ben je ziek? Dan heb jij vast gezondigd, of je ouders. In de Bijbel worden mensen voor straf melaats. De zieken die door Jezus gered worden, hebben dat vaak ‘aan hun geloof te danken’. Andersom heb ik de redenering ook gehoord: jij wordt niet genezen omdat je niet genoeg gelooft. Zodra je ziek wordt, word je een casus en zodra je een casus bent, heb je minder te vertellen over je eigen zaak. Je wordt geanalyseerd, geholpen of onder een microscoop gelegd, en jouw levenslot wordt gegoten in een narratief waar een ander zich veilig, vroom en onaantastbaar bij voelt. De seculiere variant hiervan zie je in de enorme hoeveelheid vingerwijzingen die met de coronapandemie gepaard ging: iets of iemand móest de schuld krijgen van een groeiend aantal besmettingen.

Eenzaam

Over die teen maakte ik grapjes en daarmee basta. Maar echt grappig was het niet. Het had als gevolg dat ik minder goed kon werken en functioneren, maar kreeg ook impact op mijn directe omgeving. Mijn vrouw moest me naar de kerk rijden als ik voorging, ze liet de hond 100% van de keren uit, nam mijn stofzuigbeurten over. Een ziekte raakt nooit maar één persoon – vraag maar aan de geliefden van mensen met depressies, kanker, coeliakie. Het gaat om een minuscuul stukje ongeluk in de wereldgeschiedenis, die teen van mij, maar voor mijn vrouw en mij is dit een lange week.

Genoeg over die teen – ik schrijf natuurlijk over veel grotere zaken. Ik groeide op met een moeder die diabetes had, en meedenken over bloedsuikers was vast onderdeel van onze gezinscultuur. Ik was wekelijks bezoeker van een vriend die langdurig diep depressief was. Andere voorbeelden kun je vanuit je eigen leven wel invullen. Weet je wat mij het diepste treft aan dit soort situaties? De eenzaamheid van de ziekte. Behalve je ‘inner circle’ is er niemand die veel gedachten wijdt aan hoe jij elke minuut van je leven met een beperking en/of pijn te kampen hebt. Ze kijken niet op de ingrediënten van de voedselverpakking, ze zien niet dat die brug ontoegankelijk is voor rolstoelen, ze lachen om gebarentolk Irma. Wat ziekte in eerste instantie doet, is jou op jezelf terugwerpen.

In het licht

En dus moet de genezing, en de theologie die daarbij hoort, iets te maken hebben met de zichtbaarheid van de zieke. De vrouw die twaalf jaar lang fulltime ongesteld en dus onrein is, mag Jezus aanraken. De man die nooit ergens bij kon zijn, wordt door zijn vrienden door het dak gehesen. De man die vanwege zijn blindheid als zondaar wordt gezien, wordt door Jezus als volwaardig medemens gezien. Het eerste wat er moet gebeuren met zieke mensen in het koninkrijk van God, is dat ze worden opgetild uit het vergetelhoekje waarin de hysterisch bange maatschappij hen heeft gestopt omdat hun aanblik alleen al ons herinnert aan onze eigen kwetsbaarheid.

Op een van de belangrijkste momenten in de Bijbel, het moment bij de brandende braamstruik, zegt God tegen Mozes: ‘Ik heb gezien hoe ellendig mijn volk eraan toe is, ik heb hun jammerklachten gehoord, ik weet hoe ze lijden. Daarom ben ik afgedaald om hen te bevrijden’. Zien, horen, weten – en toenadering zoeken. Dat is de blauwdruk van een gelovige kijk op de zieke medemens.