Jezus zet onze zekerheden over leven en dood op z’n kop
Jaap-Harm bekijkt Jezus-films in deze 40-dagentijd. Nu drie films die laten zien hoe Jezus onverstoorbaar zijn eigen plan trekt en de wetten van leven en dood telkens weer tart.
De dood komt altijd te vroeg en Jezus komt altijd te laat. Dat lijkt een adequate samenvatting van de ervaring die naar voren komt in The Miracle Maker. In deze stop-motionfilm – met getekende flashbacks – uit 1999 is Tamar één van de hoofdrolspelers. Een jong meisje, dochter van Jaïrus, en ziek. Zo ziek dat haar vader stad en land afgaat op zoek naar genezing.
Hoe hard hij ook zoekt, niemand lijkt het medicijn te bezitten dat voor genezing kan zorgen. Tamar zelf is gefascineerd door die bijzondere wonderdoener Jezus, maar Jaïrus voelt de nodige reserve om juist hem om hulp te vragen. Als hij uiteindelijk geen andere optie meer ziet, blijkt hij te lang gewacht te hebben. Jezus is dan wel met hem meegegaan, maar onderweg komen bekenden hem tegemoet: Tamar is dood.
Geen wonder op verzoek
Een soortgelijke frustratie komt naar voren in The Greatest Story Ever Told uit 1965. De onlangs overleden Zweedse acteur Max von Sydow maakte met zijn rol als Jezus de oversteek van Europa naar Hollywood. Een helper is deze Jezus, maar wel op zijn eigen tijd. Als mensen uit de streek waar hij is opgegroeid ook wel eens wat van die ‘tovenarij’ willen zien en de blinde Aram naar voren schuiven, is Jezus bepaald niet happig op het doen van een wonder. Zo gaat hij niet te werk.
Schrijnender wordt het nog als zijn goede vriendinnen Marta en Maria hulp vragen voor hun doodzieke broer Lazarus en Jezus vrolijk nog een ommetje maakt. Opnieuw komen na enige tijd boodschappers met slecht nieuws. Nu hoeft hij niet meer te komen, want Lazarus is dood.
We gaan allemaal dood
Frustrerend, zo’n Jezus die zijn eigen gang gaat. De dood zit ons op de hielen en die wonderdoener, die zogenaamde vriend van ons heeft geen enkele haast. Dat stuit tegen de borst. Een bekende uitspraak vat het kernachtig samen. Er zijn twee zekerheden in het leven: de dood en de belastingen.
Wat op het eerste gezicht een grapje lijkt, laat in tweede instantie een bittere werkelijkheid tot ons doordringen: dood gaan we allemaal. In tijden van corona drukt dat nog eens extra op onze schouders. Sommige mensen worden er moedeloos of bang van. Anderen doen alsof ze onoverwinnelijk zijn, om zo het onvermijdelijke zo lang mogelijk op afstand te houden.
In Jezus’ tijd was die waarheid nog veel prangender. Nog sterker dan in onze tijd ervoer men dat de dood zijn lange vingers je zomaar kon grijpen om je het graf in te slepen. Oud zou je waarschijnlijk niet worden en zelfs dan moest je maar het geluk hebben een acceptabele leeftijd in goede gezondheid te halen. De verhalen van Tamar en Lazarus drukken ons met onze neus op die feiten. Je kon jong zijn of nog jonger en opeens was het einde daar. En Jezus? Die kwam te laat.
Jezus komt precies op tijd
Of toch niet? Als Jezus er dan eindelijk is, geeft hij onverstoorbaar het leven terug aan Tamar en Lazarus. Of ze nu nog maar net dood zijn of al een paar dagen in het graf liggen. Jezus komt precies op tijd om het wonder te doen dat hij waarschijnlijk al die tijd van plan was te doen. Hij neemt een loopje met onze zekerheden. Hij houdt er een andere tijdshantering op na.
In The Miracle Maker is het een eenvoudig ‘sta op!’ en in The Greatest Story Ever Told, na een gefluisterd ‘Lazarus’ een ferm ‘Kom naar buiten!’. Dansend gaat Tamar naar buiten. En in de verbeelding van de opstanding van Lazarus is vooral het effect op de omstanders zichtbaar. Een mengeling van angst en verwondering die leidt tot geloof. Iemand die de dood weet pootje te lichten, die moet wel iets te zeggen hebben over het leven.
De dood heeft niet het laatste woord
Het maakt dat dit derde Jezus-beeld van overwinnaar – na Jezus als offer en voorbeeld de vorige keren – misschien wel de spannendste is. Het gaat zo compleet in tegen de intuïtie. Bij elke ervaring van verval, van ziekte en van dood wordt het opnieuw bevraagd. Steeds worden wij weer bevestigd in de gedachte dat de dood het laatste woord heeft. Het onvermijdelijke einde waar we allemaal op af stevenen. Dat is dan ook de slimme inzet van Risen. In deze film uit 2016 krijgt de Romeinse soldaat Clavius de opdracht alle geruchten rondom Jezus’ opstanding te ontkrachten.
Niet het zoetsappige geloofsverhaal is uitgangspunt, maar de dood als zekerheid van ieder mens. Met die werkelijkheid heeft iedereen te dealen, dus als iemand iets anders beweert moet dat onderzocht worden. Als ware het een thriller.
Hoe passen deze puzzelstukjes op hun plaats? Tamar gaat dood, Lazarus komt aan zijn einde en ook Jezus zelf sterft aan een kruis. Maar hoe meer Clavius zich vastbijt in het mysterie dat Jezus opgestaan zou zijn, hoe meer hij overtuigd begint te raken dat deze Jezus iets definitief heeft veranderd in de loop van de geschiedenis. De dood komt zondermeer. Maar de zekerheid van de dood wordt opgeblazen, van zijn kracht beroofd, door een nog zekerder zekerheid: het leven.
Bij dit beeld maakt een bepaalde koppigheid zich van me meester. Ik heb geen enkele behoefte aan een geloof dat dood en lijden ontkent of op afstand houdt. Maar nog minder voel ik me geroepen me erbij neer te leggen dat de dood het laatste woord heeft. De hoop dat het leven ooit de dood zal opslokken, geeft me de moed dat leven aan te gaan, hoeveel bewijzen van het tegendeel zich ook steeds weer aandienen. Dit is waar ik hardnekkig in wil geloven.
Tamar en Lazarus waren voorproefjes, de opstanding van Jezus het definitieve doorbreken van een nieuw begin. Er zijn twee zekerheden na de dood: de opstanding en het leven. Dus zeg ik aanstaande zondag – hoewel digitaal in deze coronatijd – gewoon weer de aloude woorden: de Heer is waarlijk opgestaan. Vrolijk Pasen!
Meer Jezus-films?
Lees het eerste blog van Jaap-Harm over Jezus als offer: 'Ik zie Jezus weer stukgaan'
Lees het tweede blog over Jezus als voorbeeld: Kun je niet zoveel met alle theologische beelden van Jezus? Kijk dan eens naar hem als mens
Geschreven door
Jaap-Harm de Jong
