Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Kate Bowler: ‘Hoe leer je leven in zo'n precaire wereld met een pandemie?'

We denken eigenlijk allemaal dat we onoverwinnelijk zijn, dat we door positief te zijn onze toekomst kunnen beïnvloeden, maar niets is minder waar, zegt Kate Bowler. Het leven is precair en dat gegeven is juist heel waardevol om te omarmen.

Deel:

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Ooit hadden we een leven. Er was een orde in de dingen. De zon kwam op. De wereld begon. We aten ons ontbijt, gingen ergens heen, de kinderen gingen naar school. En toen was er opeens een ‘na’. Na de uitbraak van de pandemie, voor sommigen van ons. Na de scheiding, na het overlijden van je moeder, na de diagnose, nadat de echoscopiste geen hartslag vond. We leven vrijwel allemaal in het ‘na’.

Voor mij kwam dat ‘na’- moment vijf jaar geleden, toen de doktersassistent me met een ongelooflijk saaie stem via de telefoon vertelde dat ik kanker had, in het vierde stadium. En dat ik meteen naar het ziekenhuis moest komen.
Ik bleef maar last houden van maagpijn. En pas toen ik voor een operatie werd weggebracht en ik de dokter bij z’n jas greep en toeschreeuwde: ‘Ik kan maar beter niet sterven terwijl ik in jouw ogen kijk’, kreeg ik de tweede scan. Op dat moment dacht ik nog dat ik mijn oude leven weer kon hervatten. En toen kwam de diagnose.

Overvloedig geluk

Ik ben een Amerikaanse historicus, ik heb me gespecialiseerd in de religieuze verhalen die we vertellen. Voor mijn onderzoek bestudeerde ik het idee - heel gebruikelijk in de grootste kerken in Noord-Amerika - dat God wil dat het goed met je gaat. Het heeft z’n bijnaam, het welvaartsevangelie, te danken aan het geloof dat God je gezondheid en rijkdom wil geven, welopgevoede beleefde tieners en een gevoel van leven in overvloed. God zal ons overvloedig geluk schenken en niets is onmogelijk als we geloven.

Ik heb daar zo’n tien jaar onderzoek naar gedaan. Ik bezocht kerken, ging naar het park Holy Land Experience, waar Jezus dagelijks om drie uur werd gekruisigd werd en een paar uur later weer tot leven kwam en opsteeg naar de hemel. Daar realiseerde ik me dat het park een soort metafoor was, waar we allemaal een beetje verslaafd aan zijn. Dat God alles heeft opgelost, maar dat je na die ervaring weer terug kunt naar het normale leven, het leven ‘voor’.  

Als kankerpatiënt en welvaartsevangelie-expert kwam ik erachter dat we in het normale leven, het leven ‘voor’, niet zoveel taal hebben die ons in het leven ‘na’ van pas kan komen. Sterker nog, we vertellen elkaar onze drie populaire christelijke culturele mythes, waardoor we ons toch een beetje idioten voelen te midden van deze pandemie waar het ‘na’ nog niet duidelijk is.  

(Lees verder onder de video)

We denken dat we kunnen voorspellen

De eerste noem ik de boemerangtheologie: we weten hoe geloof en leven werken, dat er een bepaalde causaliteit is. Door iemands biografie weten we of hij trouw is, of eerlijk. Er zijn allerlei versies: van het evangelie van CrossFit tot het voedingsevangelie (je bent wat je eet). Het is een toevallig causaal verband tussen de dingen die ons overkomen en een soort geheime wiskunde over wat we verdienen.

We komen het tegen op de raarste momenten. Zoals het moment dat de verpleegster mijn gegevens checkte en zei: ‘Oh, darmkanker. Op jouw leeftijd moet dat komen door wat je eet.’ Of die vriend, die stelt dat jouw reislust de reden is voor je scheiding, of die tante die volhoudt dat het de rode kleurstof is waardoor je kind onhandelbaar is tijdens de familiebijeenkomst. Of diegene in het vliegtuig – toen we nog vlogen – die mijn chemo-pack zag en vroeg of ik een verborgen zonde had. Bedankt Linda!

We willen zo graag verklaren en begrijpen. Ook nu we in een pandemie leven die rechtvaardigen en onrechtvaardigen treft. En we denken dat als we de verklaring hebben, de les geleerd hebben, dat we dan weer terug kunnen naar ons oude leven. Het leven ‘voor’, voor alle ellende.

Als we maar positief blijven…

De tweede is de culturele mythe van de positiviteit, die ook vaak vervlochten is in de boemerangtheologie. Als we onze innerlijke potentie vinden om positief te zijn, zijn we sneller, beter en sterker dan onze buurman die bezweek aan een depressie. Er is een innerlijk potentieel dat kan worden gebruikt om obstakels te overwinnen. Je kunt het horen in veel gesprekjes, op het moment dat je besluit eerlijk te zijn tegenover een familielid, of iets zegt als: ‘Nou, dit zal niet goed aflopen.’ ‘Nou, nou’, hoor je dan afkeurend. Je ziet het op Instagram, waar ook een uitputtend positivisme te zien is, dat we verwarren met een diepere en intensere soort hoop.

Dat positivisme dwingt ons ook om te doen alsof alle goede dingen zullen uitkomen voor degenen die giftig geloven dat ze nooit iets zullen verliezen. Het is een uitputtend hoge theologische antropologie, een inschatting van wie we zijn en wat we kunnen doen, die ons allemaal dwingt om een soort winnaar te zijn, in een cultuur waarin je een loser bent als je de beperkingen van je eigen lichaam accepteert en eerlijk bent over je omstandigheden.

Ik vind het vreselijk dat er grote christelijke bedrijven ageren tegen mondkapjes, in plaats van het accepteren van de kwetsbaarheid van het leven en het verlies waarin we midden in zitten. Blijkbaar stierf Jezus alleen voor de ongelooflijk blije mensen.

Onoverwinnelijk tegenover precair

De derde culturele mythe is die van onoverwinnelijkheid. Dat pijn en tegenslag er zijn om overwonnen te worden. Dat we ongeschonden uit deze afvalbrand die leven heet komen.

Mijn hoop is dat we iets meer realiteit gaan voelen en uitspreken in de verhalen die we elkaar vertellen. Het geeft vreugde om de wereld te zien zoals hij werkelijk is, met betere verklaringen over het leven ‘erna’.

Ik denk daar veel over na. Samen met mijn vader – hij is ook historicus -  heb ik veel gesproken over het woord precair. Het is het Latijnse woord voor iets dat voorwaardelijk is, voor wat ons kan worden gegeven, maar wat ook weer kan worden weggenomen. Datgene wat inherent kwetsbaar is, dat ons gegeven is als gunst. Maar dat inherent onzeker is.

Inherent onzeker: dat is de wereld van de pandemie. En hoe moeten we leven in zo’n precaire situatie die we zelf niet uitkiezen? Ik ben heel blij met de Dorothy Days van de christelijke traditie. Dat zijn de mensen die het precaire van het leven niet zien als iets waar je aan moet ontsnappen, maar die het zien als iets waarvan je kunt leren en die laten zien hoe je er op een prachtige manier midden in kunt leven.

Er gaat een wereld open

Als je het precaire van het leven niet tot je vijand maakt, gaan we voorbij aan een wereld die enkel van ons houdt als we goed, beter, best zijn. Dan leven we in het ‘erna’, kunnen we niet voorspellen wat er gebeurt, zien we de grenzen van onze positiviteit en hebben we de illusie van onze onoverwinnelijkheid opgegeven. Maar juist daar gaat een wereld open en zien we de dingen zoals ze werkelijk zijn.

En in die kleine ruimte tussen het opgeven van het idee dat alles mogelijk is, maar niet verzinken in het idee dat niets mogelijk is, daar is een kleine twee vierkante meter ruimte waarin we kunnen zeggen: ‘God, Heilige Geest, kom, vertel me wat er vandaag mogelijk is.’ En ik verzeker je: God belooft ons hier in onze gebrokenheid te ontmoeten en te vertellen: ‘Je bent geliefd’. Wij zijn geliefd.


Dit is een bewerking van een speech van Kate Bowler tijdens de Evolving Faith conferentie afgelopen najaar.

afbeelding
afbeelding.

Kate Bowler (professor aan de Amerikaanse Duke Divinity School) schreef een boek dat ook in het Nederlands is vertaald: Alles gebeurt met een reden, en andere leugens die ik koesterde. Daarin onderzoekt ze wat het betekent om te sterven in een wereld waarin alles maakbaar en mogelijk is. De zekerheid dat overal een reden voor is, wordt haar ontnomen, maar ze ontdekt een schoonheid in het leven die ze tot dan toe nooit had ervaren. 
Alles gebeurt met een reden | Kate Bowler | Vuurbaak | 171 pagina’s | € 17,99

Kate Bowler heeft ook een podcast. Je luistert 'm hier: 

De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Geschreven door

Marieta van Driel

--:--