Lazarus staat op – het belang van willekeur

Opstaan met Lazarus: Rikko Voorberg geeft op de vroege ochtend inspiratie om de dag bewust te beginnen. Hij leest om 6 uur de teksten uit een oud kerkelijk leesrooster en zo rond 7 uur deelt hij de gedachte die dan op-popt. Elke werkdag.

Het belang van willekeur – PopUpGedachte woensdag 22 juni

Als je het ene kind geeft, moet je het andere kind ook geven – ander is het niet eerlijk. Of je moet er een verrekt goede reden voor hebben op basis van de prestatie of situatie van dat ene kind. Je moet het uit kunnen leggen dat het eerlijk is. Voor jezelf, voor anderen. Dat vinden wij.

Toch is dat nogal beperkend. Waarom zou je niet op basis van je intuitie kunnen zeggen: ik wil dit nu gewoon. Met kinderen kan dat blijkbaar niet, maar in het echte leven dan? Ik schrijf over vluchtelingen en krijg commentaar dat ik te weinig over homo’s schrijf. Die hebben het ook moeilijk. En dat is absoluut waar. Maar ja. Of het goed is weet ik niet, maar iemand anders doet weer wat anders. Die intuitie vertrouwen, besluiten dat je het wilt doen omdat je het wilt doen, niet per se omdat het eerlijk of rechtvaardig of juist verdeeld is, dat voelt op een bepaalde manier vrij. En misschien zijn we ook zo wel een beetje bedoeld.

Jezus van Nazareth vertelt vanochtend een verhaal over een boer die dagloners, mensen die wachten of er een klus voor hen en tegen een afgesproken tarief dat oppakken, ophaalt op de markt, waar ze blijkbaar wachten op werk. Vroeg in de ochtend haalt hij er een paar en spreekt een vast bedrag af. Drie uur later haalt hij er weer een paar en spreekt geen bedrag meer af maar zegt: de vergoeding zal rechtvaardig zijn. Drie uur later weer, en drie uur later nog eens. Net voor het laatste uur van de dag haalt hij nog enkelen die een uurtje dus komen werken. Bij de uitbetaling geeft hij de eersten, die de dag gewerkt hebben, het afgesproken bedrag. Om vervolgens al die anderen, precies datzelfde bedrag te vinden. En degenen die de dag gewerkt hebben, komen om uitleg vragen

‘de laatsten hebben een uur gewerkt en u behandelt ze zoals u ons behandelt, terwijl wij het onder de brandende zon de hele dag hebben volgehouden’. Hij gaf een van hen ten antwoord. Beste man, ik behandel je toch niet onrechtvaardig. Je hebt toch ingestemd met het loon? Neem wat je toekomt en ga. Ik wil die laatsten nu eenmaal hetzelfde betalen als aan jou. Of mag ik met mijn geld niet doen wat ik wil? Zet het kwaad bloed dat ik goed ben? Zo zullen de eersten de laatsten zijn en de laatsten de eersten’.

Als dit een verhaal is dat iets weerspiegelt van de ziel van deze wereld, van de logica waarmee deze aarde voortrolt, dan is er heel veel te zeggen voor willekeur. Voor toewijding aan iets of iemand omdat je dat wilt. En dat dit niet logisch is, maar als het uit goedheid voortkomt geen reden voor wie dan ook om zich in het ongelijk te laten voelen.

Nietzsche noemt in navoling van Aristoteles de ‘Thymos’. De treurende atheist heeft het vaak zo goed te pakken. Een soort trotse woede. Hij zegt: de wortelzonde, de basisstructuur van onze economie is hebzucht. Ik wil dat het eerlijk verdeelt wordt want ik wil niet te kort komen. Onze logica is dus niet alleen ter voorkoming van willekeur maar volgens Nietzsche zit er iets hebzuchtigs in. Ik kan tevreden zijn met het weinige of vele wat ik krijg als de ander net zo weinig of veel krijgt. Dan wordt ik niet bedonderd, genaaid of afgezet. En heb ik wat ik krijgen kon.

Nietzsche voert een pleidooi voor trots, een soort trotse woede waarmee je besluit dat je iets wilt doen. Dat je aan 1 iemand onwijs veel geld uitleent en het niet terug wil. En dan ook echt niet. En niet de waardering ervoor maar ga maar doen. Ga maar werken. Ik wil dit nu eenmaal. En dan ook niet controleren. Die trots, die euforie. Zowel bij de gever als de ontvanger. Dat is geen hebzucht meer, dat is verlangen, wil, hoop, energie – wat het dan ook is.

Waar zit ik in het verhaal. In de rol van de harde werker die zich afvraagt of die wel genoeg krijgt – ten opzichte van wat anderen krijgen? Een vruchteloze route uiteindelijk. En irritant om in te zitten. Voor mezelf. Soms ook voor anderen. Ik wil dat niet. Lastig wel echt. Want zo zit onze cultuur in elkaar. Ik zou gewoon graag mijn werk willen doen, geloven dat de reward wel rechtvaardig zal zij en zelf de vrijheid nemen om te besluiten om daar waar ik warm voor loop, om daar onevenredig veel tijd en aandacht aan te besteden. Eerlijk zullen we alles delen, heeft maar beperkte geldingskracht. Willekeur is net zo belangrijk.