Lazarus staat op | Aanvaardend begrijpen

Aanvaardend begrijpen – PopUpGedachte maandag 22 juni 2020

‘Als je maar diep genoeg in jezelf graaft, als je maar het lef hebt om je oordeel, je onbegrip, je weerzin uit te stellen – dan kun je altijd iedereen aanvaardend begrijpen’ – dat zei onze docent aan de Theologische Universiteit, theatermaker en buitenbeen, therapeut Dick Mosterd. ‘Wat iemand ook gedaan heeft, hoe goor, gruwelijk, idioot, verwarrend, achterbaks of lelijk ook.’

We hadden er een beetje moeite mee. Kon dat echt? Hoe dan? Er was zoveel waar wij over hadden leren oordelen. En nu moesten we gaan zitten begrijpen? Het overspel, de leugens, het verraad, de vernederende lafheid. Het zijn nogal dingen. Oordeel is niet zo belangrijk, zei hij. Dat hebben mensen zelf al wel, ook al zullen ze misschien zeggen van niet. Er is misschien een handjevol mensen met een pathologische afwijking, die niet het oordeel over kwalijk handelen voelen. Het helpt meestal niet heel erg om zo’n oordeel te herhalen of uit te stralen. Het enige wat ik van je wil, is dat je bezig bent met ‘aanvaardend begrijpen’.

En in tweetallen werd er geoefend. Iets gênants opbiechten. Ik weet niet meer of het gefingeerde of echte verhalen moesten zijn – en de taak van de ander is luisteren. Niet voorbijgaan aan je gevoelens, maar luisteren. Net zo lang luisteren en vragen tot je kunt zeggen: ik begrijp dat je in die situatie, met dat je dit of dat gezien hebt, en vervolgens dit of dat voelde, zus of zo bent gaan handelen. Ik snap dat je met die kennis, die gedachtens, die emoties tot die handeling gekomen bent. Ik begrijp je.

Waarom is dat zo moeillijk soms? Omdat het veel fijner is om je te distantiëren van de ander en te zeggen: zo ben ik niet. Met dat je begrijpt, aanvaardt dat de dingen op een bepaalde manier zo kunnen lopen en het begrijpt – zonder het goed te keuren overigens, dat is heel wat anders – met dat je het begrijpt, ben je zomaar zélf ook deel van het probleem. Want als je het kunt begrijpen, zou je het dus ook kunnen doen.
Het was onze taak als aankomende dominees om te beseffen dat er meestal maar net een beetje een andere omstandigheid, een andere thuissituatie, een ander moment nodig is om je in staat te stellen dingen te doen waarvan je niet kon voorstellen dat jij ze zou doen. Oordeel is eenvoudig. Oordeel hangt al in de lucht. De kunst is begrijpen, durven afdalen, zonder goed te keuren, zonder af te keuren – stel dat maar even uit. En begrijp. Het is een van de meest waardevolle lessen geweest en m.i. volledig in het spoor van de rabbi van Nazareth. Die zegt vanochtend:

In die tijd zei Jezus tot zijn leerlingen: Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt.
Want met het oordeel dat gij velt, zult gij geoordeeld worden en de maat die gij gebruikt, zal men ook voor u gebruiken. Waarom kijkt gij naar de splinter in het oog van uw broeder en merkt gij de balk niet op in uw eigen oog? Of hoe kunt ge tot uw broeder zeggen: laat mij de splinter uit uw oog halen, en zie, in uw eigen oog zit de balk nog! Hui­chelaar, haal eerst die balk uit uw eigen oog, en dan zult ge scherp genoeg zien om de splinter te kunnen verwijderen uit het oog van uw broeder.

Haal eerst het bord voor je kop weg, voordat je besluit om je te bemoeien met die stekende splinter in het oog van een ander. Want het gaat niet goed met een complete balk in je eigen oogkas. Dat geeft maar problemen. Zijn het vaak degenen met een bord voor hun kop of een balk in de oogkas die zich bemoeien met de splinter in het oog van de ander? JC wijst hier waarschijnlijk op een aantal religieuze leiders in zijn tijd waar hij al langer kritiek op heeft. En wij theologiestudenten stonden daar niet zo ver vanaf als we soms dachten of hoopten. Dus eerst maar eens begrijpen. Misschien dat dan de schellen van de ogen vallen en het oordeel geen zelfingenomen afwijzing is, maar een gezamenlijk besef dat het natuurlijk echt niet kan zo. Maar dat dit geen hogere wiskunde is. Begrijpen is dat wel. En daarvoor moet het oordeel voorlopig even wijken. Ook over jezelf.

Tot zover vanochtend. Een hele goede maandag gewenst. Vol begrip, en vrede, en alle goeds.

Hier vind je drie tekstgedeelten die Rikko vanochtend las.