Lazarus staat op | Spoken uit het verleden

De spoken uit het verleden, roepen om een andere toekomst – PopUpGedachte vrijdag 5 februari 2021

Het spookt, roepen de kinderen, maar zij niet alleen. Het spookt, roept Derrida, de ongrijpbare postmoderne taalfilosoof. Want God bestaat niet, maar dat zegt niet dat God bestaat. Degene die zeker weet dat God niet bestaat, zal toch zo heel af en toe de onontkoombare huivering voelen van een aanwezigheid waarvan hij of zij zeker weet dat het onzin is. De haren zullen even te berge rijzen en je kunt ze terugduwen, maar niet ontkennen. Het spookt.

Evenzo de overtuigd gelovige, in de donkere momenten van eerlijkheid lijkt niet alleen de hemel gesloten, maar is er heel even de vaste overtuiging dat God niet bestaat, dat we alleen zijn op de wereld, aan elkaar overgeleverd. En de gelovige huivert, slaat de mantel wat steviger om zich heen, kijkt links en rechts en constateert dat het spookt. Bestaat God dan wel of niet? God spookt, zegt Derrida – een uitspraak die hij mogelijk ook weer zo zou ontkennen, want het blijft een postmodern taalfilosoof.

‘Ben je een atheïst,’ vraagt men aan Derrida. ‘Ik zou er voor door kunnen gaan,’ zegt hij. Maar zegt hij of iemand anders: alleen een gelovige, of misschien zelfs een christen, kan een goede atheïst zijn en alleen een atheïst kan een goed christenzijn. Maar dat vraagt teveel van ons op de vroege ochtend, dus we laten even het postmoderne gegoochel in het eigen sop gaar koken, want het enige wat nodig is deze ochtend om een boeiende en praktische link uit de tekst te trekken zijn deze twee woorden: het spookt.

Dat 'het spookt' is niet voor kinderen alleen. Het is daarvoor te boeiend en te reëel. Wie de rijzende haren wil ontkennen, doet zichzelf, de geschiedenis en misschien ook wel de toekomst te kort. Het verleden bezoekt ons en niet zomaar, het vraagt om een andere toekomst. En dat is gelijk de manier om de spoken op te nemen in de werkelijkheid van alledag. Spoken uit het verleden, die ons het geweten bezwaren of het hart doen ineenkrimpen van angst, worden niet uitgedoofd met een extra borrel of een harde grap. Niet voor lang.
Spoken die je doen twijfelen aan je zekerheden zijn niet bedoeld om je zekerheden te slopen, zoals de deconstructie van postmoderne filosofen niet bedoeld is om een leeg landschap na te laten, het is bedoeld voor groei. Misschien is deconstructie in filosofische zin niets anders dan het ‘snoeien van de boom, opdat die meer vrucht voortbrengt’, waar Jezus van Nazareth het over heeft. Het is toekomstgericht, dat verleden. En jij en ik zijn de schakel, de plek van vertrouwen. Daarom bezoekt het ons.

Vandaag spookt het in de geest van de grote, geduchte en ellendige koning Herodes. De man is werkelijk een hond. Hij heeft z’n halve familie uitgemoord om maar te zorgen dat ze hem niet vermoorden – ze zouden daarvoor namelijk een motief kunnen hebben: zijn troon. Op basis van een mogelijk motief laat hij z’n eigen familie preventief ruimen. Het is een beest en dat is een belediging voor elk dier op aarde. En toch heeft hij een geweten. Ook in zijn hoofd spookt het.

Toen koning Herodes nu over Jezus hoorde, want zijn naam was bekend geworden, zei hij:
'Johannes de doper is verrezen uit de doden en daarom werken die wonderkrachten in hem.'
Maar anderen zeiden: 'Het is Elia ', en weer anderen: 'Hij is een profeet zoals andere profeten.'
Maar toen Herodes dit alles hoorde, zei hij: 'Neen, het is Johannes, die ik onthoofd heb, die verrezen is.' Herodes had namelijk zelf Johannes laten grijpen en in de gevangenis in boeien geslagen omwille van Herodias, de vrouw van zijn broer Filippus, want hij had haar tot zijn vrouw genomen. Johannes had immers tot Herodes gezegd: 'Het is u niet geoorloofd de vrouw van uw broer te hebben.'

Het verleden dat ons bezoekt – of het nu gaat om Shell die de veroorzaakte natuurrampen om z’n oren krijgt of de wroeging die ons in de nacht bezoekt, omdat we lang geleden niet de aandacht gegeven hebben aan degenen die het verdienden – is toekomstgericht, hands-on, gericht op verandering. Het spookt, God spookt, zegt Derrida, het spookt in alles wat zeker is en veilig lijkt. Dat leren ontvangen is misschien wel spiritualiteit. Heel soms kan die vermeende atheïst Derrida ook doorgaan voor gelovig christen. Heel soms.

Tot zover de PopUpGedachte van vanochtend, een hele goede vrijdag gewenst. Maandag weer een nieuwe popupgedachte en voor nu: vrede, en alle goeds.

Hier vind je drie tekstgedeelten die Rikko vanochtend las.