Lazarus staat op | Schuld en schaamte en leven

Schuld en schaamte en leven – PopUpGedachte woensdag 22 september

Wat moet je daar nu mee, met schuld en schaamte. Er zijn er velen die het zodra ze het aantreffen over de schutting gooien als onproductief, dehumaniserend en domweg onnodig. Waarom zou je door het stof gaan als we allemaal falen, waarom zou iemand anders jou kunnen zeggen wat je verkeerd hebt gedaan, waarom zou je uberhaupt je schamen? Er is niks om je voor te schamen, zeggen we dan, al is het effect van zo’n uitspraak lang niet altijd afdoende. Schuld en schaamte kan diep gaan, er is soms jaren aan therapie nodig om weer een beetje rechtop te durven lopen of er tegen te kunnen in het leven. En de kerk heeft daar regelmatig een dubieuze rol in gespeeld. Angst van de mens voeden, schuld bij de mens neerleggen en dan een uitweg bieden maar wel volgens de eigen regels. Schuld en schaamte is een pittige emotie met een lastige geschiedenis voor de mens.

En toch. Iedereen die wel wat vaker luistert of deze popupgedachtes leest, weet dat ik nooit en the never zonder zou willen en kunnen. Daarvoor is schuld en schaamte te reëel, te onvervreemdbaar onderdeel van wie we zijn, daarvoor is het vaak veel te terecht en is het een teken dat er nog ethiek bestaat, een gevoel voor goed en kwaad. De inhoud van goed en kwaad kan dan wat verwrongen zijn, dat betekent niet dat bijbehorende emoties het probleem zijn. De vraag ligt dieper naar dat wat nu wel of niet goed en kwaad is. En als die een beetje op orde zijn, dan is schaamte zinnig en eerlijk. Niet voor niets ontwikkelden we vorig jaar een Europees initiatief rond de situatie van vluchtelingen aan onze grenzen – de Walk of Shame. Een manier om recht te doen aan het terechte gevoel van schaamte dat zovelen bekruipt bij het horen en zien en voelen van de effecten van óns vluchtelingenbeleid op mensen aan onze grenzen. Je kunt dat gevoel van schaamte over zo ongelofelijk veel onrecht wel wegmoffelen als non-productief, je kunt er ook iets productiefs mee doen want het is zo terecht.

Vandaag lees ik dit van Ezra, een leider van het volk van Israël dat na een oorlog over de wereld is verspreid en de identiteit, vrijheid en eigen plek verloren heeft: “Ik zei: ‘Mijn God, ik schaam me, mijn God, ik ben te beschaamd om mijn gezicht naar u op te heffen, want onze zonden reiken tot boven ons hoofd en onze schuld is zo hoog als de hemel. “

Een ‘kop op, Ezra’ of een ‘ik bevrijd je van je schuldgevoelens-sessie’ is hier níet op z’n plek. Heel veel mensen zou ik minder schuldgevoel toewensen of minder schaamte, maar hier? Wie zich geconfronteerd ziet met de gevolgen van de eigen daden, heeft schuld en schaamte hard nodig. Het zijn reinigende emoties als ze een plek krijgen, als het goed en kwaad wat erachter zit is gefilterd en gedragen door een reële, maatschappij-betrokken ethiek. Dan is er weinig krachtiger dan publiek, zoals Ezra, de plek innemen en zeggen: ik schaam me diep.

Het zou zomaar zinnig geweest kunnen zijn als de koning ermee begonnen was gisteren. Geachte leden van de Staten-Generaal, we schamen ons, we zijn te beschaamd om het gezicht naar het Nederlandse volk op te heffen. Of het dan verder gaat over huizenprijzen en woningnood, meer nog de toeslagenaffaire of de dramatische situatie van mensen in nood aan onze grenzen of het klimaat en de menselijke afbreuk van een leefbare wereld – er is genoeg. En schaamte is dan niet het einde van het verhaal, het is niet het hoofd laten hangen en het opgeven. Het uitspreken ervan is juist het begin van een verhaal, het is het herstel van goed en kwaad zoals het zou moeten zijn. Schuld voelt als een doodlopende weg terwijl erkende schuld en uitgesproken schaamte juist een stap is naar nieuwe verbinding, herstel van het recht en nieuw leven. Niet gemakkelijk, veel in te leren en te groeien maar onmisbaar.

Tot zover vanochtend. Een hele goede woensdag gewenst, een dag vol vrolijkheid, rust en waar nodig een productief schaamrood – en vrede daarin en daaronder, en alle goeds. 

Hier vind je drie tekstgedeelten die Rikko vanochtend las.