Macht, seks en geweld: dit Bijbelverhaal laat zien hoe het vooral niet moet…

Let op: het Bijbelverhaal in dit blog bevat excessief (seksueel) geweld.

Bij het zien van het nieuws komt dit Bijbelverhaal steeds in mijn gedachten terug. En hoewel het niet echt in de categorie gezellige en bemoedigende verhalen valt, is het toch de moeite waard om er eens goed naar te kijken. Want het vertelt in een notendop dat onze maatschappelijke problemen al zo oud zijn als de wereld én het laat zien wat we vooral niet moeten doen als we willen dat onze samenleving rechtvaardiger en respectvoller wordt.

Wijnen & eten

We gaan er even in sneltreinvaart doorheen. Voor dit verhaal gaan we zo’n 3000 jaar terug in de tijd, naar de periode dat het Israëlische volk al een tijdje in hun beloofde land Kanaän woont. Het ontheemde en zwervende bestaan in de woestijn van de eerdere generaties is vergeten en iedereen doet waar hij zin in heeft (lees: ze vechten, voeren oorlog en vergeten God).

In die tijd krijgt een man ruzie met z’n bijvrouw. Het is onduidelijk of hij nog ook een echtgenote had, dat wordt niet vermeld. De ruzie die ze krijgen loopt blijkbaar zo uit de klauwen dat ze van ellende terug naar haar vader vlucht. Die woonde niet om de hoek: daarvoor moest ze in haar eentje een eind reizen.

Vier(!) maanden later besluit haar man haar terug te gaan halen. Alsof er niets is gebeurd, nodigt zijn schoonvader hem allerhartelijkst binnen in zijn huis, haalt hem dag na dag over om nog even te blijven en zijn gast te zijn. Na vijf dagen wijnen en eten vindt de man het welletjes: ondanks dat het laat is, vertrekt hij met zijn vrouw.
Het opvallende is dat de Bijbelschrijver in de summiere informatie die hij geeft, wel benoemt hoe de man zich steeds laat overhalen om te blijven en te eten en drinken – je zou kunnen concluderen dat hij van gezelligheid houdt, niet kan plannen en misschien ook dat hij een slapjanus is. Maar over de aanleiding, de ruzie tussen de man en zijn bijvrouw, wordt niets meer gezegd.

Dood op de drempel

Doordat de man veel te laat aan de terugreis begint, is hij genoodzaakt om ergens te overnachten. Als zijn knecht voorstelt om dan maar in een stad van een ander volk een slaapplaats te zoeken, is de man er fel op tegen. Hij wil liever naar Gibea: een stad met mensen van zijn eigen volk.

Ze vinden er onderdak, maar als de man en de gastheer (geen woord over de vrouw) ‘genoeglijk’ aan de maaltijd zitten, bonzen er mannen uit de stad op de deur die zich aan hem willen vergrijpen (dezelfde scène als al eerder wordt beschreven in verhaal van Sodom en Gomorra).
Lang verhaal kort: uiteindelijk duwt de man zijn bijvrouw de straat op. Die wordt vervolgens zo wordt misbruikt en verkracht dat hij haar de volgende ochtend dood op de drempel van zijn gastheer aantreft.

Daarmee eindigt het verhaal niet: de man neemt zijn dode bijvrouw mee, en bij thuiskomst snijdt hij haar in stukken(!) en stuurt ze naar elk stamgebied, elke provincie. Het stamgebied van Benjamin (waarin de stad Gibea ligt) weigert vervolgens om de misbruikers uit te leveren en dat heeft dan weer een stammenoorlog tot gevolg, waarbij bijna de hele stam Benjamin wordt uitgemoord.

Gruweldaden van het eigen volk

Het verhaal is een wild ride. Volgens de meeste uitleggers staat het in de Bijbel om tegenwicht te geven aan de eigen-volk-eerst-denkers: vreemdelingen misdragen zich, mensen van mijn eigen volk doen dat niet. Door dit verhaal voor de eeuwigheid vast te leggen, kon geen enkele Israëliet zich moreel verhevener voelen dan andere volken. Ook de eigen mensen schonden de gastvrijheid en waren tot gruweldaden in staat. Een belangrijke les.

Maar in het licht van de afgelopen weken blijf ik maar nadenken over de bijvrouw, een meisje nog. Die in de samenleving van toen afhankelijk was van mannen en de pech had dat haar vader haar meegaf aan een man die haar zag als tweederangs, als gebruiksvoorwerp. Een man die zichzelf redde door zijn vrouw op te offeren.

Hoe summier de Bijbelschrijver er ook verslag van doet: uit alles blijkt dat de man zich het lot van zijn bijvrouw totaal niet aantrekt. Dat hij niet iets verzonnen heeft om haar te redden of haar is gaan zoeken. Nee, na de beruchte nacht gaat hij naar buiten ‘om zijn reis te vervolgen’, staat er in het verhaal. Dan pas ziet hij zijn vrouw liggen en het enige dat hij zegt is: ‘Sta op’.

Machtelozen opofferen

Ook al is dit verhaal duizenden jaren oud, de lessen zijn duidelijk. Het zijn lessen uit een samenleving waar zogenaamd ultieme vrijheid was: er was geen koning en iedereen deed wat goed was in eigen ogen. In dat vrije land konden mensen met macht (toen mannen) blijkbaar ongestraft machtelozen (toen vrouwen) opofferen en vervolgens hun gram halen waardoor de ellende niet meer te overzien was. De moraal van het verhaal: als dat gebeurt, maak je een samenleving, een land kapot.

Juist daarom is het bij al het nieuws van de afgelopen tijd zo belangrijk om je steeds af te vragen waar de macht ligt. Om te concluderen dat het ertoe doet hoe mannen met vrouwen omgaan, hoe machtigen met machtelozen omgaan. Om te zien hoe er vaak een samenhang is tussen macht, seks en geweld. En hoe goed het is om je ervan bewust te zijn dat vooroordelen geen goede basis zijn voor beslissingen. Dat is wat het verhaal van de gruweldaad te Gibea ons leert.

Je kunt het hele verhaal hier nalezen. En voor de fijnproevers: zo kun je ook naar dit verhaal kijken.

Schilderij boven: De Leviet en zijn bijvrouw krijgen onderdak in Gibea door Rembrandt-leerling Gerbrand van den Eeckhout, 1658, Pushkin Museum (via Wikimedia)