God ervaren door je handen, vingertoppen en ogen: kunstschilder Makoto Fujimura gunt het iedereen
In het maken van kunst kun je God leren kennen, weet de Amerikaanse kunstschilder Makoto Fujimura. Hij schreef er een boek over en houdt meteen een pleidooi om meer te gaan creëren.
Jaren geleden zag ik voor het eerst een schilderij van de Amerikaanse schilder Makoto Fujimura. De levendige diepe kleuren, de overvloed aan goud en het abstracte van zijn kunst fascineerden me. Ik houd van abstractie. Het biedt ruimte voor interpretatie, voor discussie, voor de zoektocht naar betekenis, voor intuïtie en voor mysterie.
Iets van dat mysterie geeft Fujimura nu woorden in zijn nieuwste boek Art + Faith, met een voorwoord erin van de Britse theoloog N.T. Wright. In deze theologie van creatie, zoals de ondertitel luidt, legt de kunstenaar linken tussen het creëren van kunst en God. Hij werd zelf op latere leeftijd christen, maar legt uit dat hij vanaf het vroegste moment dat hij schilderde, ook als kind al, het gevoel had dat hij ‘de bron van schoonheid en poëzie in deze wereld eerde’.
Overvloed van Gods wereld
In zijn werk maakt Fujimura gebruik van Japanse technieken (zijn naam verraadt zijn Japanse roots en hij studeerde in Tokyo), kostbare mineraalpigmenten en handgemaakt papier. De pigmenten mengt hij met een speciaal bindmiddel en water: een langzaam, liturgisch proces. ‘Mijn werk leidt een eigen leven’, beschrijft hij ‘en ik luister naar de stem van mijn Creator door mijn creatie’. Want als wij als mensen creëren, gebeurt er iets heiligs: ‘We nodigen de overvloed van Gods wereld uit in de realiteit van schaarste om ons heen.’
God kennen door creëren
De Bijbel is een boek waarin er veel gecreëerd wordt. Dat maakt dat de kunstenaar de overtuiging heeft dat het maken van kunst belangrijke lessen in zich heeft. ‘In het maakproces kunnen we de diepte van Gods wezen en zijn genade leren kennen die in ons leven en in de schepping doordringt.’
Een van de inzichten die hij kreeg, is bijvoorbeeld dat God ons niet ‘repareert’. Deze ‘loodgieters-theologie’, zoals Fujimura het noemt, is veel te beperkt. ‘God verbetert, repareert en herstelt niet alleen: God vernieuwt en wekt ons op uit de dood en overstijgt onze verwachtingen en verlangens, verder dan wat we durven te vragen of te bedenken.’
Mooier dan het origineel
Het voorbeeld dat hij daarbij heeft, is kintsugi, de Japanse kunst van het repareren van gebroken keramiek met goudverbindingen. Door de kintsugi-techniek wordt keramiek niet alleen hersteld: het maakt het voorwerp mooier en unieker dan het origineel. Een kom die hersteld is door middel van kintsugi is het stadium van gebruiksvoorwerp voorbij en wordt door de kintsugi-master naar het ‘rijk van schoonheid’ bevorderd.
Toen Fujimura zelf een kintsugi-master in Tokyo bezocht, maakte hij kennis met yobi-tsugi: een soort kintsugi 2.0. Bij yobi-tsugi worden de scherven niet alleen verbonden door lijm met goud, maar de delen die zoek zijn of verloren zijn gegaan, worden hersteld met nieuw aardewerk waardoor een soort collage ontstaat: en compleet nieuw kunstwerk van oude en nieuwe componenten. Zo combineerde kintsugi-master Nakamura-san aardewerk van twee rivaliserende landen: Noord en Zuid-Korea, waarmee hij yobi-tsugi gebruikte om vrede te stichten in het klein.
Iets nieuws uit scherven
Die scherven, die door de kintsugi-master zorgvuldig worden verzameld om iets nieuws te creëren, zijn volgens Fujimura een belangrijke metafoor. Hij wijst erop dat ook Jezus’ wonden zichtbaar waren nadat hij was opgestaan uit het graf en een nieuw lichaam had. Onze eigen gebrokenheid is dus iets dat zichtbaar mag zijn. ‘Zo kan onze gebrokenheid, kunnen de scherven in ons leven – in het licht van de wonden van Christus die nog steeds zichtbaar zijn na de opstanding – door creatie een noodzakelijk onderdeel zijn van de nieuwe wereld die komen gaat’, schrijft hij. Want zoals de kintsugi-master in Tokio met grote aandacht alle scherven verzamelt en koestert, verzamelt God ook onze vreugde, verlies en pijn om uiteindelijk iets nieuws te maken.
Het mooie aan het boek van de kunstenaar is dat hij je leert kijken naar God op een andere manier. Fujimura ervaart God met zijn vingertoppen, zijn handen en ogen. En ook al probeert hij het in zijn boek te vatten in woorden, uiteindelijk zit zijn godservaring in de schilderijen die hij maakt. Hij heeft dan ook niet zoveel op met het debat over het bestaan van God, maar hij roept christenen op om zelf te gaan creëren, om onze verbeelding en creativiteit een essentieel onderdeel te maken van onze geloofsreis. Zodat ‘onze kunst, dat wat wij creëren, vermenigvuldigd wordt in Gods nieuwe wereld’.
Art + Faith, a theology of making | Makoto Fujimura | Yale University Press | 167 pagina’s | € 22,99. Het boek is alleen in het Engels verkrijgbaar.
Benieuwd naar meer van deze kunstenaar? Je vindt het op zijn website en veel van zijn boek zit in deze lezing:
Foto boven: YouTube
Geschreven door
Marieta van Driel
