‘Met het beeld van God als opvulling voor het gat in mijn ziel heb ik nooit wat gekund’
In deze coronatijden hield de Ierse filosoof Peter Rollins zijn jaarlijkse Wake-festival online. Bram Kalkman was erbij, samen met anderen van het platform Thomas, het Nederlandse platform voor radicale theologie.
Terug op de racefiets probeer ik het nog eens op een rijtje te krijgen. Negentig eindeloze kilometers van Diepenveen naar Utrecht, mét tegenwind. Het helpt wel om je gedachten wat te ordenen. Waar ging dit festival nou precies over? Er is zoveel gezegd.
Met een klein groepje mensen die geïnteresseerd zijn in ‘radicale theologie’ zitten we dit weekend in klooster Nieuw-Sion in Diepenveen. Samen kijken we naar een livestream van het Wake festival dat Peter Rollins organiseert in Belfast. Muziek en poëzie worden afgewisseld met filosofische verhalen. Ik moet even alle zeilen bijzetten om het te volgen, maar het boeit me. Maar wat is het nu precies wat me zo boeit? Waarom ben ik het eindeloze stuk hierheen gefietst door de regen?
Wat blijft hangen is een gedicht van de Droominee:
gOd als een gat in de taal
ik spring een gOd in de lucht
of slaap een gOd in de dag
boor een gOd in de muur
ik zing een gOd in geluid
schud de gOd in je hand
een gOd vullen
een gOd graven
een gOd dichten
een gOd zien
misschien verborgen
maar niet gesloten
gOd is een opening
en voor mij is het geen leegte
probeer de hemel te bewegen
de aarde op te schudden
dat we dingen in de gaten krijgen
en waar het te heilig voor ons wordt
weer leren loslaten
ik schrijf gOd
met een hoofdletter O
zo kan er meer in
is de klinker het grootst
van verwondering
en is de cirkel oneindig
is gOd als een gat
in de taal meer opengebroken
Het duurde even, maar ik geloof dat ik het begrijp. Ik ben bekender met het omgekeerde beeld: ik heb een gat in mijn ziel. Een beetje als zo’n kinderblokkendoos. Dat gat probeer ik met van alles te vullen. Maar het vierkantje past niet in de ronde opening. Een nieuwe iPhone, een partner of een baan die mij gelukkig zouden moeten maken. Maar het werkt niet, ze maken niet gelukkig. Alleen God kan dat gat vullen en mij compleet maken.
Ik heb het vaak genoeg gehoord, maar ik heb er nooit wat mee gekund, met die God als opvuller.
God zelf het gat?
Maar wat dan als God het gat zelf is? Daar draaide dit weekend om. Wat Rollins interesseert in het christelijke verhaal is dat God zelf sterft. Een absurd idee. Want God was toch de eeuwige? De heilige, de reine, de schone? Volgens Rollins vertelt het kruis iets anders. God zelf had een gat. Een gemis. Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten?, roept God aan het kruis. God door God verlaten; God met een gat in zijn ziel.
Rollins probeert de ballon van het zoeken naar heelheid lek te prikken. We hebben gebreken en die gaan nu eenmaal niet gevuld worden. Met hoeveel vormpjes we dat gat ook proberen te vullen: de iPhone, een volgende baan, mijn nieuwe nét iets lichtere racefiets van carbon. Zelfs God kan dat gat niet vullen. Een God die precies mijn wensen vervult, is volgens Rollins een afgod. En de God die stierf aan een kruis laat zien dat het verlangen naar heelheid ijdel is. Zelfs God zelf gaat eraan onderdoor.
Blindstaren op een perfect luchtkasteel
Klinkt dat deprimerend? Voor Rollins is het eerder bevrijdend. Het bevrijdt je van eeuwig ontevreden zoeken naar heelheid. Dat betekent overigens niet het einde van het zoeken op zich. Niet dat we nu dan maar net zo goed kunnen stoppen met onze pogingen om dingen een beetje mooier te maken. Juist niet. Want als je stopt met het blindstaren op een perfect luchtkasteel, dan kun je misschien wel met nieuwe ogen naar de wereld om je heen kijken. Om daar met al het niet-hele, het niet-volmaakte om je heen iets moois te maken.
God vult geen gaten. Misschien is hij zelf een gat? Geen oplossing, maar een opening. Of zoals de Droominee het zei:
probeer de hemel te bewegen
de aarde op te schudden
dat we dingen in de gaten krijgen
en waar het te heilig voor ons wordt
weer leren loslaten
Dat is waarom ik radicale theologie zo interessant vind. Omdat het met verrassende omkeringen vastgeroeste ideeën ineens heel scherp op losse schroeven zet. Omdat het zo blootlegt waar religie eigenlijk vooral mijn eigenbelang dient. Misschien kan gOd met een hoofdletter O wel een aandenken zijn aan die gedachte, peins ik al ploeterend op mijn carbon afgod.
Benieuwd naar die radicale theologie? Je kunt de boeken van Peter Rollins lezen en je kunt terecht bij het Nederlandse Platform Thomas. Ze hebben een besloten groep op Slack: mail platformthomas@outlook.com voor een invite. Daarnaast vind je ze ook op Twitter en Instagram.
De illustraties en filmpjes hierboven zijn van Henrike Gootjes. Zij is beeldend kunstenaar met een bijzondere interesse voor educatie, theologie, ecologie en regenerativiteit. ‘Hoe kunnen we afscheid nemen van onttrekkende, uitputtende, uitsluitende processen en ruimte geven voor levengevende processen? Dit werk maakte ik deels tijdens ons weekend. Ik heb plezier in het omkeren van hemels en aards en weer terug, met een schitterende ongrijpbare horizon. Waar gaat die wielrenner heen? En waarom? Komt hij zijn schaduw tegen of een kameraad? Waar is hij eigenlijk? De tekening kun je op allerlei manier omkeren en met nieuwe ogen bekijken. Onze relatie met gOd: geen oplossing maar een opening.’
Geschreven door
Gastauteur
