Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Moet je kiezen tussen geloof en geaardheid? | Kanarie #film

De Zuid-Afrikaanse Johannes Niemand voelt zich verscheurd tussen twee werelden: die van zijn geloof en die van zijn ontluikende gevoelens voor mannen. Jaap-Harm zag de nieuwe film Kanarie en vraagt zich af: waarom zou je tussen twee werelden moeten kiezen?

Deel:

Over Rutger Bregman las ik ooit dat hij op de christelijke school die hij bezocht leerde dat de evolutietheorie niet klopt. Later als student in de collegebanken hoorde hij dat er overweldigend bewijs is voor diezelfde theorie. Hier komen twee werelden tegenover elkaar te staan. Je zult dan wel moeten kiezen. Of je hangt het geloof aan en valt de evolutietheorie af óf je accepteert de wetenschappelijke resultaten en zegt God en de Bijbel vaarwel.

Pijnlijk vind ik dat. Want zo krijg je aan de ene kant gelovigen die zich met hand en tand verzetten tegen de wetenschap, terwijl aan de andere kant mensen staan die het christelijk verhaal compleet ongeloofwaardig vinden. Ik moest eraan denken toen ik Kanarie keek, een Zuid-Afrikaanse film die zich afspeelt in de jaren 80 van de vorige eeuw. Opnieuw gaat het over twee werelden, waarbij de ene die van het geloof is en de andere niet de wetenschap, maar geaardheid.

Een crimineel die doet of hij een priester is | Corpus Christi
Een crimineel die doet of hij een priester is | Corpus Christi

Botsende werelden

Johannes Niemand groeit op in die eerste wereld. De Bijbel is belangrijk, maar Johannes kijkt liever naar de foto die hij ergens tussen de bladzijden van zijn exemplaar gestoken heeft. Het is een portret van zijn grote idool Boy George. Zoals die zanger wil hij ook zijn, dat sluit aan bij hoe hij zich voelt. Extravagant, niet te vangen in een hokje. Van zijn vriendinnen krijgt Johannes 50 rand aangeboden als hij de straat opgaat in de trouwjurk die zij hem hebben aangetrokken. Zijn vader en moeder zijn niet thuis, dus hij waagt de gok.

Plotsklaps verandert het beeld. Het is niet alleen meer Johannes die daar loopt in een trouwjurk, met zijn twee vriendinnen. Nee, we zien zijn diepste verlangens verbeeld. Het wordt een kleurrijk geheel. Allemaal mensen. Zang en dans. Johannes als Boy George. Totdat er een auto uit een oprit voor een huis rijdt. Het raampje open: ben jij dat Johannes? -Ja, dominee. Hier botst de wereld waarin Johannes opgroeit met de wereld waar hij ook toe blijkt te behoren. Niemand heet hij, iemand probeert hij te zijn. Hoe vind je je weg als je altijd hebt geleerd dat die twee werelden niet met elkaar te verenigen zijn?

Laat me zijn als ieder ander

Om de verwarring nog groter te maken, zal Johannes zijn dienstplicht moeten vervullen. Als soort van uitvlucht doet hij auditie bij de ‘Kanaries’, een aan het leger gelieerd koor. Ook daar heerst een harde mentaliteit, maar de meeste tijd wordt besteed aan de koorrepetities. Met hun deels religieuze, deels romantische repertoire mogen ze optreden voor de troepen en hen zo morele ondersteuning bieden.

Het zal de plek moeten zijn waar Johannes in het reine komt met wie hij zelf is, maar dat blijkt nog niet zo eenvoudig. Zeker als hij gevoelens ontwikkelt voor Wolfgang, een van de andere Kanaries, terwijl zijn eigen zus hem weigert aan te horen als ze vermoedt dat hij bij haar uit de kast wil komen. In zijn binnenwereld gebeurt van alles, maar er is te veel dat hem afremt. Johannes Niemand durft niet iemand te zijn. Het leidt zelfs tot complete radeloosheid. Hij stoot Wolfgang van zich af en smeekt de andere kapelaan voor hem te bidden. Bid voor me, laat me zijn als ieder ander.

Solidair met de loser

Kanarie presenteert de strijd van Johannes als een bonte cocktail aan ervaringen. Zo is er de harde officier die hen afblaft. Ze zijn dan misschien wel de Kanaries, maar dat zegt niet dat ze niet moeten leren marcheren, opdrukken, rennen, schoonmaken en hun bedden tot op de centimeter nauwkeurig opmaken. Als groep moeten ze keer op keer de 2,4 kilometer binnen 12 minuten zien af te leggen. Een onmogelijke opgave met een corpulente jongen in de groep, de hyperextraverte Ludolf. Telkens is hij het mikpunt van hoon en spot. Steeds opnieuw wordt hij uitgescholden als hij niet voldoet op sportief gebied.

Totdat een van de kapelaans Johannes erop aanspreekt. Hij heeft wel door dat deze soldaat nadenkt over alles wat er gebeurt. Dat hij het niet eens is met de behandeling van Ludolf. Hij geeft hem ter overweging mee dat het goede zien en niks doen ook een zonde is. Het zet Johannes aan tot actie. De eerstvolgende 2,4 kilometer waarbij Ludolf achteraan loopt te puffen, blijft hij niet langer aangehaakt bij de snelle jongens, maar besluit zich solidair te tonen met de loser van de groep. De rest is daar in eerste instantie helemaal niet blij mee, maar het is een ervaring die Johannes leert wel iemand te zijn.

Twee werelden komen samen

Alles komt wat mij betreft samen in een scène waarin Johannes de werelden die in hem botsen niet langer tegen elkaar uitspeelt, maar samenbrengt. Samen met Wolfgang en Ludolf krijgt hij de taak om voor het tweede jaar het repertoire samen te stellen. Johannes besluit een liedje van Culture Club (waar Boy George de zanger van is) en een psalm tot één compositie te smeden. Johannes is niet langer innerlijk verscheurd, maar alles wat hij diep van binnen is – zowel gelovig als homo – versmelt tot een prachtige eenheid.

Alles wat hij diep van binnen is – zowel gelovig als homo – versmelt tot een prachtige eenheid.

Hoewel de koorrepetitie ruw wordt onderbroken door kapelaan Koch, die het lied immorele drek vindt, heeft Johannes Niemand een pad bewandeld waarop hij niet meer terug kan. Hij hoeft niet te kiezen voor zijn verleden of zijn toekomst. Die twee kunnen samengaan. Johannes wordt eindelijk de iemand die hij altijd hoopte te zijn.

Is er ruimte voor mijn geloof?

Ik merk dat die ontwikkeling me raakt, want is een keuze voor het één of het ander wel altijd nodig? Een keuze tussen geloof en geaardheid of tussen geloof en wetenschap bijvoorbeeld.
Zelf vraag ik me soms af of er bijvoorbeeld ruimte is in de kerk voor een geloof dat niet bol staat van ervaringen. Moet ik afhaken omdat ik dat niet ken? Of kan er verzoening plaatsvinden, waardoor ruimte ontstaat voor ingetogenheid, een geloof dat vertrouwt zonder grote zekerheden die van de daken geschreeuwd moeten worden.

Ik heb wel zin in een open gesprek over deze vragen. Wanneer houdt geloven een keiharde keuze in en wanneer is er verzoening mogelijk tussen werelden? Als zulke innerlijke conflicten mensen verscheuren en hen dwingen afscheid te nemen van God, lijkt zo’n gesprek wel het minste wat de kerk kan faciliteren. Als kant-en-klare duidelijkheid mensen laat worstelen in het duister, schiet die duidelijkheid zijn doel voorbij. Laat ons maar praten in het licht. Alleen dan wordt niemand buitengesloten en elke stem gehoord.

Kanarie | Regie: Christiaan Olwagen | Met: Hannes Otto, Schalk Bezuidenhout, e.a. | vanaf 5 november te zien via picl

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Geschreven door

Jaap-Harm de Jong

--:--