Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Reinier kijkt plaatjes: de schaduwkant van Jezus

Deze zomer stap je vast weer een paar oude kerken in. Reinier Sonneveld geeft wat uitleg bij al die beelden die je daar ziet. Deze keer deel 1: Jezus’ ongelijke gezicht.

Deel:

Soms lees je een boek dat je op een andere manier doet kijken. Letterlijk. Als tiener ploeterde ik me door Harry Mulisch’ De zaak 40/61 heen, zijn verslag van de rechtszaak tegen Adolf Eichmann, de beruchte oorlogsmisdadiger. Het interessantste waren de drie foto’s halverwege het boek:

afbeelding
afbeelding.

In het midden het echte gezicht van Eichmann, maar Mulisch had zitten fotoshoppen avant la lettre. Het was hem opgevallen hoe ongelijk het gezicht van Eichmann was en hij spiegelt beide zijden. Links zie je de ene helft ‘opengeklapt’, rechts de andere helft. Waarop Mulisch enorm begint te wauwelen over – als ik me goed herinner – dat Eichmann enerzijds in zich een atletisch übermensch herkent en anderzijds een demon. 

Enfin. Het zal. 

Maar sindsdien begon me op te vallen dat alle gezichten asymmetrisch zijn. Bijna iedereen heeft een actieve en een passieve kant, die je snel herkent aan een oog dat wat dichter zit en een beetje hangt. Het oogje van Radioheadzanger Thom Yorke, zeg maar.

En toen ik dus eens een oude kerk binnenliep, viel me hetzelfde op bij een schilderij van Jezus:

afbeelding
afbeelding.

Ik heb voor jouw gemak ook wat zitten fotoshoppen, dit keer niet avant la lettre. In het midden weer het origineel, links de ene kant gespiegeld, rechts de andere kant. Het effect is opmerkelijk, nietwaar? De linker Jezus is – toevallig net als bij Eichmann – een stuk jeugdiger. De rechter Jezus heeft een grotere pupil, kijkt intenser, is wat vermoeider en oogt ouder. De linker Jezus zegent, de rechter houdt het boek des levens vast.

Het eigenaardige is dat je dit effect ook al aantreft voordat de religieuze schilders realisme belangrijk begonnen te vinden en ze nog stripachtig werkten. Blijkbaar keken ze nauwkeurig naar echte gezichten en wisten ze uitstekend dat die vrijwel allemaal asymmetrisch zijn.

God is altijd jeugdig

Er schuilt ook een diepere betekenis achter, zoals elk detail op religieuze schilderijen. De asymmetrie van Jezus’ gezicht duidt op zijn menselijke en goddelijke kant. Maar welke kant is wat? Mijn eerste impuls is te denken dat de jeugdige zijn menselijke kant is. Jezus werd immers niet zo oud en die goddelijke kant bestond al veel langer en is ‘dus’ ouder. 

Maar diverse experts draaien het om. God is altijd jeugdig. Hij kan niet getekend zijn door het leven. Hij is het die altijd zegent. Links is dan dus Jezus’ goddelijke kant, rechts de menselijke, lijdende, gekwelde, beschaduwde Jezus. Hij houdt bijna beschermend dat boek tegen zich aan, als een schild.

Bij Jezus was het een stuk extremer, maar we hebben allemaal die geestelijke kant, vol dromen, idealen en licht. En een schaduwkant, die vermoeider is en ‘realistisch’. Als we naar Eichmann kijken zien we een beetje onszelf. Als we naar Jezus kijken ook.

Geschreven door

Reinier Sonneveld

--:--