Schopenhauer: de filosoof die niet in God gelooft, maar wel in religie
De grootste denkers in onze geschiedenis konden niet om God heen. In deze serie weet je in 5 minuten meer over hun godsbeelden en hun leven. Vandaag een korte kennismaking met de filosoof Arthur Schopenhauer.
Arthur Schopenhauer stamt uit een van oorsprong Hollandse koopmansfamilie. Zijn vader pleegde, sprak nog Nederlands, maar Arthur maakte zich onze taal nooit eigen. Wel sprak hij al op jonge leeftijd Frans en Engels. Zijn moeder hoorde bij de groep mensen rondom de Duitse dichter Goethe. Schopenhauer begon aan een studie medicijnen in Göttingen maar stapte over naar de filosofie. Hij promoveerde uiteindelijk aan de universiteit van Jena.
Pessimist
Schopenhauer is een pessimistische filosoof. Volgens Schopenhauer zijn oude mensen in het leven vergevorderd teleurgestelde individuen. De ‘wil tot leven’ is een rode draad in zijn filosofie. Die wil tot leven is een lot dat we in de schoot geworpen hebben gekregen. Het is praktisch onmogelijk om ons daarvan af te wenden.
Elk menselijk streven is in wezen futiel, omdat we denken dat het ons gelukkig zal maken, maar het altijd op een teleurstelling zal uitlopen.
Schopenhauers pessimisme komt naar voren als een uiting van het streven dat mensen aan de dag leggen om geluk te bereiken. Of in de variant van Schopenhauer, om lijden en zinloosheid tijdelijk te onderdrukken. Elk menselijk streven, naar roem, naar macht, naar reputatie of geld, is in wezen futiel, omdat we denken dat het ons gelukkig zal maken, maar altijd op een teleurstelling zal uitlopen.
Kunst en ascese
Er zijn maar twee uitwegen uit alle misrekeningen. Dat is allereerst de kunst en dan vooral muziek: de ervaring dat schoonheid van muziek je even boven alles uittilt. Omgekeerd was de invloed van Schopenhauer op kunstenaars ook groot, zoals op Richard Wagner, Leo Tolstoj, Marcel Proust, Thomas Mann, maar ook op filosofen, zoals Emil Cioran en Friedrich Nietzsche.
Hoe voorkom je dat je niet achter lekker eten, seks, aardse begeerten van rijkdom en aanzien aangaat? Ascese!
De tweede uitweg loopt via de weg van de ascese – of iets wat daarop lijkt. Schopenhauer heeft veel op met oosterse filosofie. Oosterse wijzen leren hem hoe je de kracht van de levenswil te slim af kunt zijn. Met andere woorden, hoe voorkom je dat je niet achter lekker eten, seks, aardse begeerten van rijkdom en aanzien aangaat. Schopenhauer was ook fel gekant tegen vivisectie. Mens en dieren verschillen niet zoveel van elkaar. We zijn allemaal onderworpen aan dezelfde levenswil.
Geen God, wel religie
God bestaat niet volgens Schopenhauer. Hij kon zich geen God voorstellen die zich verlekkerde aan al het lijden zónder in te grijpen. Van religie echter was hij onder de indruk. Religie helpt mensen om het meest verstandige te doen wat je kunt doen: je verzetten tegen de wil tot leven en het streven naar geluk. Houd op iets te willen of wensen. Toon daarentegen liever medelijden met de ander. Precies zoals Jezus dat deed door te sterven aan het kruis. De Hongaarse filosoof Georg Lukács (1885-1971) zegt dat Schopenhauer bezield werd door een atheïstische religiositeit. Hij waardeerde het christendom omdat het ‘de religie van het tranendal’ is. Zijn bewondering voor Jezus was groot: de man die zich opofferde uit medelijden met de mensheid, aldus een artikel in Trouw,
Arthur Schopenhauer in het kort
Geboren: 22 februari 1788 in Danzig (D) waar Arthur opgroeit in een koopmansfamilie met Hollandse wortels.
Gestorven: 21 september 1860 in Frankfurt.
Opmerkelijk: In 1805 komt zijn vader, Arthur is dan 17 jaar, dodelijk ten val in een pakhuis. Mogelijk zelfmoord. Hoe de afwezigheid van een vader invloed kan hebben, beschrijft Reinier Sonneveld in een eerder geschreven blog.
Dieren: Arthur Schopenhauer was een van de eerste denkers die fel ageerden tegen vivisecties en zeer bezorgd was over het welzijn van dieren: Dieren moeten niet enkel gebruikt worden als middel ter bevrediging van mensen.
Bekendste boek: Zijn bekendste werk is Die Welt als Wille und Voorstelling waarin hij uiteenzet hoe achter de zintuiglijke wereld een algemene wil schuilt waarvan wij mensen slechts fenomenale manifestaties zijn.
Schopenhauer en Reve
Schrijvers W.F. Hermans en Gerard Reve waren een enorme bewonderaars van Schopenhauer. Volgens Reves partner Joop Schafthuizen bestudeerde de schrijver de filosoof ‘zo’n driehonderd avonden per jaar’ . Ook in dit interview in NRC haalt de hij Schopenhauer vaak aan. In een brief aan Simon Carmiggelt schreef hij:
‘Vreemd, dat van geschriften van pessimisten altijd een diepe troost uitgaat, en dat de optimisten je tot zelfmoord brengen. Je wordt er beroerd van, van Schopenhauer, en toch kikker je er helemaal van op’
Quotes (om indruk te maken op verjaardagen)
-Kennis is nog geen wijsheid.
-Muziek is de melodie waarvan de wereld de tekst vormt.
-Medelijden met dieren hangt met de goedheid van het karakter zó nauw samen, dat men gerust beweren kan: wie wreed is tegenover dieren, kan geen goed mens zijn.
–Religion is the masterpiece of the art of animal training, for it trains people as to how they shall think.
-Wie eenzaam kan leven, zal in niets op het dier gelijken, in veel op de wijze, en in alles op God.
-Great men are like eagles, and build their nest on some lofty solitude. -Alle beperking maakt gelukkig.
-Het huwelijk is de helft van je rechten verliezen en de plichten verdubbelen.
-Het zekerste middel om niet erg ongelukkig te worden is niet te verlangen erg gelukkig te zijn.
-Men wense zijn vrienden niet te groot geluk toe, als men ze wil behouden.
-Als een God deze wereld gemaakt heeft, dan zou ik niet die God willen zijn; haar ellende zou me het hart uiteenrijten.
-Dat de godsdienst een slecht geweten heeft, blijkt uit het feit dat er zware straffen worden gegeven aan wie ermee spot.
Bron: o.a. Wikipedia
