The Two Popes – Komedie over zoektocht naar genade en vergeving

Een telefoongesprek. Een mannenstem die vraagt of hij geholpen kan worden. Hij wil een ticket boeken van Rome naar Lampedusa. Dat kan online, maar de wifi in zijn nieuwe woning werkt nog niet. Kunt u mij helpen? Ja, natuurlijk, antwoordt een vrouwenstem. 

Wat is uw naam? 

- Jorge Bergoglio

Oh, net als de paus? 

- Eh, ja…

Wat is uw postcode?

- Dat weet ik nog niet. Ik woon hier nog maar net. In ieder geval Vaticaanstad.

(Geïrriteerd) Ja, haha! (De hoorn wordt op de haak gegooid.)

Mensen zoals jij en ik

Even zit je verbaasd te kijken bij deze openingsscène van The Two Popes. Je verwacht niet direct te gaan lachen bij een film die gaat over twee pausen. Die zal toch zeker gaan over ernstigere zaken? Over God en geloof bijvoorbeeld. Of over de houdbaarheid van het instituut kerk in een veranderende wereld. Wellicht biedt het een verkapte of openlijke aanklacht tegen de misstanden die begaan zijn door geestelijken. Weinig om over te grinniken. 

Toch gebeurt dat geregeld. Een flauwe mop van Bergoglio over bidden tijdens het roken in plaats van roken tijdens het bidden, Benedictus die door zijn smartwatch gemaand wordt in beweging te komen of de verwijzingen naar de populaire cultuur in de vorm van ABBA, The Beatles en de tv-serie Commissaris Rex. 

Dat is slim gedaan door regisseur Fernando Meirelles en scenarioschrijver Anthony McCarten. Dit is niet een verhaal over twee stoffige, wereldvreemde mannen, maar een inkijkje in de levens van mensen zoals jij en ik. Hoe afgesloten en onbekend deze levens voor ons ook vaak zijn. Tel daarbij op dat Jonathan Pryce en Anthony Hopkins hun rollen zeer nauwkeurig en met veel gevoel spelen, en je wordt als kijker hun levens mee ingezogen. 

Twee tegenpolen naderen

Daarbij ligt de aandacht vooral bij de Argentijn Jorge Bergoglio die wij nu in de eerste plaats kennen als paus Franciscus. Als paus Johannes Paulus II in 2005 overlijdt, moet in een pauselijk conclaaf zijn opvolger gekozen worden. De keuze zal vallen op de Duitser Joseph Ratzinger, oftewel paus Benedictus XVI, maar in de film wordt duidelijk dat Bergoglio toen al een goede tweede was. Met een zekere opluchting vertrekt hij uit Rome om in Buenos Aires zijn taak als kardinaal weer op te pakken. 

Daar is hij de man van het volk. Als hij buiten de mis opdraagt, vraagt hij een jonge man naar zijn naam. Lorenzo, roept deze. Ah, zegt Bergoglio, net zoals San Lorenzo? Hij heeft gelijk de lachers op zijn hand. Ze weten allemaal dat dat zijn favoriete voetbalclub is. Toch stuurt Bergoglio na verloop van jaren aan op zijn ontslag. Meerdere brieven stuurt hij daarover naar het Vaticaan, maar ze blijven allen onbeantwoord. En als er dan reactie komt, mag hij gelijk bij Benedictus op bezoek komen. De gesprekken die dan volgen vormen het kloppende hart van de film. Het gaat over twee tegenpolen die tot elkaar naderen, omdat ze meer op elkaar lijken dan ze gedacht hadden. 

Fouten uit het verleden

De worsteling die ze in elkaar herkennen is het omgaan met fouten die je in het verleden hebt gemaakt. Benedictus tobt over zijn pauselijke rol als door het Vatileaks-schandaal seksuele en financiële misstanden binnen de kerk wereldnieuws worden. Hij is vermoeid en wil als eerste paus in 700 jaar aftreden voor zijn dood. ‘Er is een gezegde’, zegt hij tegen Bergoglio, ‘God corrigeert een paus door een andere te geven. Ik wil mijn correctie zien.’ 

Bergoglio zou die correctie kunnen zijn. Dit stuit bij de opvolger in kwestie op veel weerstand en dat heeft alles te maken met Bergoglio’s verleden. Ooit, in de jaren 70 van de vorige eeuw, was hij overste van de Jezuïeten in Argentinië. De tijd van de Vuile Oorlog, waarin de militaire junta onder leiding van Jorge Videla mensen onder andere liet martelen en verdwijnen. 

In een poging twee van zijn priesters te beschermen, gebood Bergoglio hen te stoppen met hun pastorale werk. Na hun weigering ontzegde hij hen verdere bescherming, waarna gevangenschap en marteling hun deel werd. Bergoglio’s overleg met de machthebbers werd als soft bestempeld, heulen met de vijand. Voor hemzelf was het een poging tot onderhandeling die niet opleverde wat hij had gehoopt. Het is 4 decennia later nog steeds een open wond. Waar was ik, vraagt hij zich af, waar was Christus? Dronk hij thee in het presidentiële paleis of werd hij gemarteld? 

Wat kun je met momenten dat God lijkt te zwijgen?

Tussen alle lichtvoetige humor door, zijn dat vragen die inslaan als een bom. Kun je op dat soort momenten teruggrijpen op Gods spreken in je leven? En als je dat kunt, wat doe je dan met de momenten dat hij lijkt te zwijgen? Dat is waar beide mannen naar zoeken, ondanks hun verschillen in persoonlijkheid en leiderschapsstijl. 

Daarin openen ze zich ook in alle kwetsbaarheid naar elkaar. Ze hunkeren ernaar los te komen van de last van eerder gemaakte fouten. Vrijheid te ervaren doordat de ander genade en vergeving over hen uitspreekt. De worsteling die eraan vooraf is gegaan, maakt duidelijk dat dit geen eenvoudige oplossing is. Geen doekje voor het bloeden, maar de langzame genezing van een pijnlijk diepe wond. 

Feit of fictie?

Het moet gezegd: veel van wat in The Two Popes naar voren komt is ontsproten aan de fantasie van scenarioschrijver McCarten. Het is uiterst onwaarschijnlijk dat een dergelijk gesprek tussen de huidige en de vorige paus heeft plaatsgevonden. En zelfs al was het zo, dan was niet bekend geweest wat daar besproken is. Je moet de film dan ook niet gaan kijken als historisch betrouwbare vertelling. Maar goed, het menselijke gezicht dat beide mannen er door krijgen zal de beeldvorming vast geen kwaad doen. In hoeverre het feit of fictie is, blijft dan maar onbeantwoord. 

Feit is wel dat de wijsheid die ze opdoen door te zoeken en de open eindes waarmee ze durven te leven, zaken zijn waar je je als zoekend gelovige aan kunt laven. Zulke inkijkjes in het Vaticaan helpen je om je niet te schamen voor wat je niet weet en voor de fouten die je hebt gemaakt. Je hoeft niet Roomser te zijn dan de paus. Het spreekwoord krijgt opeens een nieuwe en verfrissende betekenis. En je vat de moed om de weg van Christus te blijven gaan. Of je nu de introverte en erudiete geleerde bent of de extraverte man van het volk, God weet zich een weg te banen richting je hart en hoofd. Twee pausen. Eén God. Vergeving voor iedereen. 

The Two Popes | Regie: Fernando Meirelles | Met: Jonathan Pryce, Anthony Hopkins, e.a. |

Foto: Peter Mountain

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen