Thomas van Aquino: ‘Als je goed kijkt, kun je meer van God ontdekken’

Thomas van Aquino

De Italiaanse filosoof en theoloog Thomas van Aquino (1225 – 1274) legt een verband tussen filosofie en geloof. Ook kwam hij met vijf godsbewijzen. Het belangrijkste werk van Thomas is de Summa Theologiae, een overzicht van de christelijke geloofsleer, dat hij rond 1273 schreef. In dit omvangrijke boek bespreekt Thomas zo’n beetje alle vragen waar je als gelovig mens mee te maken krijgt.

Uit eigen beweging werd Thomas van Aquino als jonge man Dominicaan. Deze Rooms-katholiekebedelorde had als doel om het Evangelie te verkondigen en ketterij te bestrijden. Maar zijn familie stond hier niet achter en ontvoerde hem om zijn keus ongedaan te maken.

Ze stuurden hem vervolgens naar Parijs en Keulen waar hij studeerde bij de Duitse filosoof Albertus Magnus. Uiteindelijk werd Thomas toch Dominicaan in tegenstelling tot hoe zijn familie erover dacht.  Thomas van Aquino doceerde ook aan de Universiteit van Parijs maar keerde in toch weer terug naar Italië.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Kennis ligt niet in de mens

Thomas liet zich in hoge mate inspireren door de filosofie van Aristoteles. Tussen de elfde en dertiende eeuw was het werk van deze Griekse filosoof – en student van Plato – weer ontdekt door Islamitische en Joodse filosofen. In Aristoteles’ filosofie had de zintuiglijke waarneming een centrale plek. Dankzij de revival van Aristoteles ontstond er een nieuwe methode waarin argumenten en rationele afwegingen centraal stonden: de Scholastiek. Thomas bewandelde dit pad.

Het beginpunt van Thomas’ denken is: Zet een streep door alles wat je vanuit je aardsheid over God kunt denken. Wolter Huttinga omschreef dit al eens zo: ‘Denk aan allerlei dingen die voor jou ‘goedheid’, ‘waarheid’, of ‘schoonheid’ in zich hebben of uitstralen. Welnu, dat alles is. God. niet. God denken is onmogelijk.’

Daarom zegt hij: ‘Het staat ons duidelijker voor ogen wat God niet is, dan wat Hij wel is.’ Toch betekent dit niet dat je geen inzicht over God kunt verkrijgen: kennis wordt verworven door goed te kijken: “Geen introspectie, maar ‘naar buiten kijken’: kennis ligt niet opgeslagen in de mens, maar wordt uit de dingen gehaald die mensen zien.” is te lezen op  historiek.net.

Kennis door kijken

De dingen die je ziet, doen er wel degelijk toe. Dat zijn de feiten. Het geloof komt daar als extra bij, want niet alles kan met verstand worden verklaard. God leren kennen is dan ook vooral een kwestie van niet-weten.

Kern van de zaak: het is allemaal een kwestie van goed kijken, dan zie je Gods schepping. Er zijn natuurlijke waarheden die zowel met het verstand als met de Bijbel begrepen kunnen worden. De kennis om wat je ziet te doorgronden komt vervolgens weer uit de Bijbel.

Godsbewijzen

Thomas verbond geloof met filosofie: in zijn optiek zijn het communicerende vaten. Met behulp van de filosofie van Aristoteles ontvouwde hij zijn vijf godsbewijzen:

1 -Het bestaan van God kan worden aangetoond door het concept verandering. Er moet een oorzaak zijn voor alle veranderingen. De eerste beweger is God.
2 -Oorzaken komen altijd voor in series, er zou een eerste oorzaak moeten zijn, anders zou er geen serie kunnen ontstaan
3 -We zien dat dingen in de wereld komen en verdwijnen. Niet alles zou zo kunnen zijn, want dan zou er een tijd zijn geweest waarin er niets was, maar dan had er ook niets kunnen ontstaan, want iets kan niet uit niets voorkomen. Er moet dus iets zijn dat altijd bestaan heeft.
4 -Realistische variant op het ontologische argument van Anselmus: Sommige dingen komen in diverse kwaliteiten voor. Deze verschillende kwaliteiten worden veroorzaakt door iets wat de grootste hoeveelheid of perfecte hoeveelheid van die kwaliteit bezit. Er moet een volledig ‘goed’ ding zijn dat alle andere dingen goed maakt: God.
5 -Gebaseerd op het concept ‘telos’ of ‘doel’ van Aristoteles: Alle dingen streven naar een ultieme bedoeling of verwezenlijking. Het hebben van een doel impliceert een geest die het doel stelt; die geest is God

Heilig verklaard

Het werk van Thomas zorgde tijdens zijn leven ook voor ophef. De bisschop van Parijs veroordeelde zijn werk. Geloof en rede moesten gescheiden werelden bleven. Maar de waardering voor Thomas won het uiteindelijk en in 1323 werd hij heilig verklaard. In de katholieke kerk is zijn werk tot op de dag van vandaag van belang. In 1989 werd door Paus Johannes Paulus II in de encycliek Geloof en Rede nog gewezen op het belang van het gedachtegoed van Aquino en de dialoog met het Arabische en Joodse denken van zijn tijd. Ook in recentere encyclieken, zoals Amoris Laetitia, wordt hij aangehaald.

Thomas van Aquino in het kort

Geboren: rond 1225 AC in een kasteel te Roccasecca in Italië.
Gestorven: 7 maart 1274 in de abdij van Fossanova, Thomas was onderweg van Napels naar Lyon.
Familie: Thomas van Aquino is nooit getrouwd en heeft voor zover bekend geen nageslacht.
Bekendste boek: De Summa theologie (1266-1273), een driedelige synthese waarvan het laatste deel onvoltooid is gebleven. In de Summa theologie bespreekt Aquiona o.a. zijn vijf godsbewijzen.
Opmerkelijk: Thomas van Aquino stond bekend als corpulent. Dit zorgde ervoor dat hij in de koorbanken twee plaatsen innam. Een ander opmerkelijk feit is dar Thomas in de laatste maanden van zijn leven een visioen kreeg, waardoor hij alles wat hij tot dan toe geschreven had ‘als stro’ ging beschouwen.

Quotes (om indruk te maken op verjaardagen)

-‘Het staat ons duidelijker voor ogen wat God niet is, dan wat Hij wel is.’
-‘De neiging om in anderen het goede te zien getuigt van een goed hart.’
-‘Er is niets zo doelmatig als je eigen stront om je ervan te doordringen dat je stinkt.’
-‘Het ambt van de wijze is ordenen.’
-‘Opgepast voor de man van één boek.’
-‘De mens is een spiritueel wezen, dat om werkelijk spiritueel te kunnen zijn, een lichaam nodig heeft.’
-‘Verwondering is het verlangen naar kennis.’
-‘Er is niets op deze aarde dat meer gewaardeerd wordt dan ware vriendschap.’
-‘Wat in het algemeen door iedereen wordt gezegd, kan onmogelijk helemaal onwaar zijn.’