Tomáš Halík: ‘Zal ik de wereld ooit door ogen van engelen kunnen zien?’

Ik denk vandaag aan de engelen, de niet-waarneembare getuigen, de zwijgende toeschouwers, die ons krioelen op de aarde gadeslaan, daar ergens vanuit de verre loges van het hemelse amfitheater. Wat zouden ze zeggen over het theater van onze geschiedenis? Vermaken ze zich ermee? Lachen ze? Huilen ze? Klappen ze? Kijken ze gespannen toe?

Zelfs als ze misschien in geen andere hemel zouden leven dan in het paradijs van ons vrome voorstellingsvermogen, kan deze speelse en schijnbaar nutteloze gedachte aan hen vleugels geven aan ons vragen: Hoe zou de geschiedenis waarvan wij deel uitmaken eruitzien als we die in z’n geheel van bovenaf zouden bekijken, vanuit een totaal ander perspectief dan waarmee we zó vertrouwd zijn dat we het in een naïeve vanzelfsprekendheid voor het enig mogelijke en enig juiste houden?

Uniek perspectief

Als jongetje werd ik me ervan bewust dat het perspectief vanwaaruit ik de wereld om me heen waarneem uniek en niet-uitwisselbaar is. Wat ik op dit ogenblik waarneem, vanaf de plaats waarop ik sta, en wat ik daarbij ervaar en wat ik denk, wordt door niemand anders gezien, gevoeld of gedacht. Ieder van ons heeft dus een eigen wereld, hoe dicht we fysiek, emotioneel of ideologisch ook bij elkaar staan. Nog altijd herinner ik me hoe ik als door de bliksem getroffen werd door dit inzicht: een mengeling van verbazing en opwinding, maar ook van eenzaamheid.

Ik heb er vaak naar verlangd uit de cirkel van mijn eigen lotsbestemming te breken en de wereld ook met de ogen van anderen te zien, op een of andere manier deel te krijgen aan hun ervaringen. Het is juist deze passie die me heeft aangezet tot lezen (vooral van verboden boeken), tot het maken van pelgrimstochten door de wereld en tot gesprekken met zowel links als rechts.
Ik heb ernaar gestreefd en streef er nog steeds naar om mensen te begrijpen die volstrekt anders denken dan ik. Ik probeer te ontdekken wat de wortels daarvan zijn, in welke omstandigheden en welke context hun gedachten, ideeën en gedrag zich hebben gevormd, of in ieder geval iets te gaan begrijpen van de zin en waarheid ook van dat wat mij spontaan afstoot en wat op het eerste gezicht nergens op lijkt te slaan.

Grenzen van het eigen huis

De waarheid verbergt zich graag. Waarom zouden we in onze zoektocht naar de waarheid dan halthouden bij de grenzen van ons eigen huis? Waarom zouden we ons op onze weg daarheen niet in gebieden wagen die ons vreemd en vijandig toeschijnen? De waarheid is een boek dat niemand van ons nog uit heeft. Misschien is het dus niet onbeleefd ook over de schouder van anderen heen daarin te lezen.

Zal het me ooit worden vergund het panorama van het leven in zijn geheel te overzien, in zijn volle waarheid, vanuit een punt dat uitgaat boven elke horizon die ik tot nu toe ken of die ik me maar kan voorstellen? Zal ik ooit de ‘absolute horizon’ aanschouwen? Zal ik het geluk smaken dat ik die context waarneem die het me mogelijk maakt de zin te verstaan ook van dat wat me hier en nu vanzelfsprekend als absurd voorkomt? Met andere woorden: zal ik onze wereld ooit ‘door de ogen van engelen’ kunnen zien?

Geloof in engelen en demonen

Het geloof in engelen en demonen heeft me daarom altijd belangrijk geleken, omdat dat impliciet de overtuiging in zich draagt dat mensen mensen zijn, geen engelen of demonen. Dat we anderen niet als engelen of demonen zien, onszelf niet voordoen als een engel en andere mensen niet demoniseren, daarmee kunnen we heel wat tragedies vol fouten voorkomen. Zal de gedachte aan engelen, die ons eraan herinnert dat wijzelf geen engelen zijn, ons niet ook voor de verleiding bewaren dat we vergeten dat onze menselijke horizon nu eenmaal begrensd is?

Zat je er net lekker in? Je kunt verder lezen op de website van uitgever KokBoekencentrum of daar het boek bestellen.

Afbeelding boven: De verkondiging aan Maria; de engel, Jacopo Tintoretto, 1560 - 1585 via Rijksstudio