Waarom Kierkegaard? Omdat deze expert hem in vier blogs aan je uitlegt! Waag de sprong.

De Deense theoloog en filosoof Søren Kierkegaard (1813-1855) intrigeert. Op de een of andere manier weet hij al zo’n 150 jaar de aandacht te vangen van denkers én van praktisch ingestelde mensen, van gelovigen én atheïsten in alle soorten. Er is wereldwijd steeds meer belangstelling voor zijn werk, en in Nederland komen regelmatig nieuwe vertalingen van hem op de markt, die zijn teksten toegankelijk maken. Nou ja, toegankelijk. Aandacht vangen is één ding, maar Kierkegaard lezen en begrijpen kan best ingewikkeld lijken.

Wat Kierkegaard mij gebracht heeft

Ik zou graag de uitdaging met je aangaan om in een paar blogs te proberen iets dichter bij de kern te komen van deze intrigerende denker. Niet dat ik het allemaal snap, maar sinds ik op m’n 18de een boekje van hem te pakken kreeg, heeft hij me niet meer losgelaten. Na bijna 40 jaar lezen en herlezen is hij soms nog net zo ongrijpbaar voor me als bij de eerste kennismaking, maar zijn er een paar inzichten uit zijn werk die mij persoonlijk veel gebracht hebben. Kierkegaard heeft bijna iedereen wel wat te zeggen!

Kierkegaard daagt je uit 

De grootste hobbel bij het lezen van zijn boeken ligt misschien wel in het feit dat Kierkegaards doel helemaal niet is om iets ‘uit te leggen’. Kierkegaard lezen is namelijk vooral uitgenodigd worden. Als je je ook maar een beetje verdiept in zijn werk, dan kom je erachter dat het niet gaat om het vergaren van kennis.

Boek na boek is de filosoof bezig om de aandacht van zijn lezer te richten op iets buiten die boeken en buiten de activiteit van het lezen. Hij schrijft over filosofie, over bijbelteksten, hij vertelt verhalen over liefdesgeschiedenissen vol verleiding en bedrog. Soms gebruikt hij daarbij een pseudoniem, soms zijn eigen naam, maar bij al die variatie gaat het hem uiteindelijk maar om één ding – één beweging die ieder mens zou moeten leren maken.

Het draait om ‘de sprong’

Die beweging is vaak versimpeld tot: sprong in het geloof. In het Engels is het zelfs een redelijk gangbare uitdrukking geworden. Een leap of faith is daar iets dat als lekkere oneliner uit de kast wordt getrokken als er een knoop moet worden doorgehakt. Maar ook als het om de essentie van geloven gaat, wordt de kreet wel gebruikt. Vaak in de betekenis van: ga er nu maar van uit dat het waar is, bewijzen kun je het allemaal toch niet.

En daar komt dan weer veel kritiek op uit het kamp van mensen die vinden dat (christelijk) geloof nu juist wél hele redelijke papieren heeft, en beslist geen sprong in het duister vraagt. Gek genoeg komt de uitdrukking sprong in het geloof bij Kierkegaard nergens letterlijk voor, terwijl hij het wel vaak heeft over ‘de sprong’ en zijn hele werk draait om wat het is om christen te zijn.

Kierkegaard stelt volop actuele vragen

Om iets behapbaar te maken moet je soms dus versimpelen. Maar hopelijk krijg je bij het lezen ervan wel een beeld met iets meer contouren over de beweging, de sprong waar Kierkegaard het over heeft. Als ik jullie daardoor nieuwsgierig kan maken naar wat Kierkegaard er zelf over heeft geschreven, heb ik mijn doel bereikt.

Want ik ben er diep van overtuigd dat de 19^e eeuwse Kierkegaard ons in de 21^e eeuw uitnodigt tot iets dat volop van deze tijd is. Ik ontdek in wat hij schrijft voortdurend aansluiting bij de thema’s die je als bewust levend mens anno nu niet uit de weg kan gaan:

– Wat is ‘waarheid’ nog als er zoveel diversiteit is?

– Wat is ‘leven in het ogenblik’ bij zoveel drukte en verstrooiing?

– Wat is ‘innerlijkheid’ nog als alles zichtbaar en openbaar is?

– Wat is ‘vrijheid’ als de (natuur-)wetenschap steeds meer ontdekt hoe bepaald we zijn?

– Wat is ‘vertrouwen’ waard als wantrouwen de wereld lijkt te regeren?

– Wat is ‘liefde’ anders dan de aanvallen van verliefdheid of de wederzijdse belangen afwegende relaties die we overal aantreffen?

Maak een begin!

Boeiende thema’s, maar je bent dus gewaarschuwd. Kierkegaard geeft geen beschouwingen die je aan overzicht en inzicht willen helpen. Analyses en meningen zijn er genoeg. De spirituele markt wordt overspoeld met innovatieve ideeën, verpakt in boeken en lezingen, workshops en retraites.

Kierkegaard meldt niets nieuws, zegt hij zelf, en hij zegt het ook nog eens zonder autoriteit. Alles wat hij wil, is jou als lezer aansporen tot het maken van een begin. Een begin met leven in het ogenblik, met het opbouwen van innerlijkheid, met het hartstochtelijk leven vanuit een waarheid, die waarheid is voor jóu. Hij schrijft over beginnen met het overwinnen van de angst die je bij echte vrijheid vandaan houdt, beginnen met vertrouwen, met liefhebben, met geloven.

Kierkegaard voor beginners – wie durft?

Dit wordt dus een Kierkegaard voor beginners. Voor mensen die voortdurend open durven te gaan staan voor, laten we het hoge woord er maar uitgooien, Liefde. Om ergens te beginnen(!) gaat de eerstvolgende blog over zelfwording. Jezelf ben je nooit, volgens Kierkegaard, je wórdt het voortdurend. Tenminste, als je het aandurft de sprong te maken om daarmee te beginnen.

Als iemand die handelen moet zichzelf op grond van de afloop wil beoordelen, dan komt hij er nooit toe te beginnen. En ook al kan de hele wereld zich over de afloop verheugen, het zal de held niet helpen, want de afloop kreeg hij pas te weten toen alles voorbij was. En niet door de afloop is hij een held geworden, dat was hij door het feit dat hij begon. [Uit: Vrees en beven]

Dit blog van Geert Jan blanken is deel 1 van 4 semi-longreads.