Ga naar submenu Ga naar zoekveld

‘Wetenschap en religie zijn verschillende kennisbronnen over dezelfde gecompliceerde werkelijkheid’

Morgen vind je hier op Lazarus een nieuwe online serie: Tegen beter weten in? Daarin gaan gelovige en niet gelovige wetenschappers met elkaar in gesprek over grote vragen. Regisseur Joëlle legt uit waarom deze serie er moest komen.

Deel:

In het programma Adieu God? stelde publicist Bas Heijne een verfrissende denkoefening voor:  bedenk eens hoe je 20 jaar geleden over dingen dacht en bedenk dan hoe je er nu over denkt. ‘Ik vind nu andere dingen dan ik 20 jaar geleden vond. Het zou voor heel veel mensen een heel goede oefening zijn om eens terug te denken aan hoe je 20 jaar geleden over dingen dacht. Dan blijk je wispelturig te zijn geweest – in ieder geval blijkt dat je denken een ontwikkeling doorgemaakt heeft.’ En op de vraag van de presentator wat we daarvan leren, zegt Heijne: ‘Nou dat je dus niet uit één stuk, niet rationeel bent. Dat je over heel veel dingen die je nu zeker weet, vroeger heel anders dacht, en waarschijnlijk over tien jaar weer heel anders denkt.’

Het is een beetje een ontnuchterend inzicht, maar wel heel waar, weet ik. Zo’n veertien jaar geleden begon ik aan een studie theologie aan de VU in Amsterdam. Ik wilde alles weten over het geloof waarop ik mijn leven baseerde. Ik dacht dat ik dan zou snappen hoe het precies zat. Mensen waarschuwden: ‘Je verliest je geloof’, maar ik kon me niet voorstellen dat meer kennis mijn geloof zou laten wankelen. En mocht dat wel zo zijn, dan leek het mij alleen maar een goede zaak om anders te gaan geloven. Dan had ik het immers bij het verkeerde eind gehad.

Geen definitieve antwoorden

Dat was naïef, vooral omdat ik erachter kwam dat je niet kunt zeggen wat ‘dichter bij de waarheid is’. De constatering van Bas Heijne geldt niet alleen voor mijn eigen denken, maar voor heel veel zaken in het leven, zoals politiek, religie en - misschien wel vooral- dat van de wetenschap. Want als er een gebied is waar we eigenlijk zeker weten dat we niet het definitieve antwoord hebben, dan is het wel in de wetenschap. Zeker als het gaat om de grootste vragen die ons menselijke brein en vermogen ver overstijgen: Bestaat God? Is er meer dan materie? Zijn wij ons brein?

Het lastige met deze vragen is dat we niet kunnen zeggen: we weten het niet, we komen er (voorlopig) niet achter, dus we laten het met rust. Het zijn vragen waarop we antwoorden nodig hebben. Waarom? Omdat we het leven van alledag door moeten met een antwoord. We weten het niet, maar we moeten leven alsof we het antwoord wel weten.
Enorm paradoxaal, maar ik kan niet zeggen: ik weet niet of ik een vrije wil heb. Ik stop met handelen. Ik neem geen verantwoordelijkheid. Daarom zijn die absolute wetenschappelijke uitspraken die je vaak in krantenkoppen leest zo ingewikkeld (‘Wij zijn ons brein!’, ‘De vrije wil bestaat niet!’). Ze stroken niet met hoe we het leven ervaren, onszelf ervaren…

Wat betekent dat? Dat deze uitspraken niet waar zijn? Of dat we simpelweg niet kunnen leven met de antwoorden?

Verschillende kennisbronnen

Ik begon mijn studie theologie omdat ik op zoek was naar die grote antwoorden, maar ik eindigde uiteindelijk op de faculteit filosofie – eerst als student en later als onderzoeker. Daar leerde ik al snel dat wetenschap je geen pasklare antwoorden geeft, maar leert hoe groot het mysterie van het leven eigenlijk is. Dat het je vooral helpt om de juiste vragen te stellen. Dat je het leven niet moet proberen in te kaderen in een bepaald dicht geloofssysteem of een sciëntistisch (volledig wetenschappelijk verklaarbaar) wereldbeeld, maar dat wetenschap en religie verschillende kennisbronnen zijn die gaan over dezelfde gecompliceerde werkelijkheid.

Die benadering voelde voor mij als een verademing, maar ik mis dit in het publieke debat. Zo ontstond de droom om dat geluid op een toegankelijke manier in de media te laten horen: Een serie over dingen die we geloven, maar misschien tegen beter weten in?

De afgelopen tijd ben ik op pad gegaan met tien inspirerende wetenschappers: filosofen, natuurkundigen, wiskundigen, gelovig en niet gelovig. We zijn in gesprek gegaan over vier van die grote vragen waarop de wetenschap vaak stellige antwoorden geeft. Wat kunnen we met die antwoorden? Hoe denken zij erover? Wat kunnen we ermee in ons dagelijks leven?

Deze serie is geen definitief antwoord, maar een uitnodiging. Denk er zelf over na. Praat erover, met je vrienden, in je kerk, met je familie. Heb je een voorzetje nodig? Dan vind je bij elk filmpje extra materiaal waarmee je aan de slag kunt en een blog met wat meer achtergrondinformatie.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Geschreven door

Joëlle Rothuizen

--:--