In Zwolle is een tentoonstelling die je leert te Leven met Aandacht

‘Leven met Aandacht’ is een bijzondere tentoonstelling die op dit moment te zien is in het Stedelijk Museum in Zwolle. Cultuurhistoricus Anikó leidt je erdoorheen en vertelt je waarom je dit ook zelf moet gaan ervaren. 

In onze welvarende, geseculariseerde maatschappij dijt de zingevingsindustrie als nooit tevoren. We zoeken vooral geluk in het leven, liefst op een beetje een verantwoorde en betrokken manier. De tentoonstelling Leven met Aandacht in het Stedelijk Museum in Zwolle zoekt naar zingeving die een laagje dieper gaat dan huiselijk geluk, gezondheid en zelfontplooiing. Daar waar de aloude existentiële vragen liggen. Hoe kunnen we die beantwoorden in onze tijd?

Het helpt ons om authentieke, eigentijdse voorbeelden van levenskunst te zien, mensen die menen wat ze doen en doen wat ze menen. Als ze dat ook nog in een beeldende, aansprekende kunstvorm kunnen gieten, kunnen deze kunstenaars rekenen op onze aandacht.

Het is curator Katjuscha Otte gelukt om een aantal van deze voorbeelden tentoon te stellen, meteen al in de eerste zaal. Ze vertelt tijdens een minisymposium dat ze een basisbehoefte voor geloof, samen doen en maatschappelijke betrokkenheid in onze tijd waarneemt. ‘Samen voelt beter, voelt sterker, je wordt erdoor gegrepen.’

Naast elkaar op de kerkbank

De eerste zaal van de tentoonstelling overvalt me. Het is verdeeld met luchtige, witte doeken om vluchtige heiligdommen te creëren waar de bezoeker aandachtig op zoek kan gaan naar de zin van het leven. Martijn Duifhuizens Het laatste avondmaal is een overweldigend, meditatief werk en ik merk dat mensen naast elkaar blijven zitten op de kerkbank om even onderdompeld te zijn in het geheel. Speciaal bij dit werk is het muziekstuk 7x modern en devout gecomponeerd door Kees Wisse. Dit eerste werk knalt meteen en geeft richting en smaak aan de tentoonstelling. Hier zijn we serieus samen aan het zoeken naar aandachtig te zijn.

Meteen hiernaast trekt ook Willem Zijlstra’s Het Lam Gods trilogie met de vaak tentoongestelde Agnus Dei en de interactieve Doortocht de aandacht. Je bent nog niet eens halverwege de eerste zaal en je merkt al dat het echt tijd en aandacht vraagt om goed te kijken en te ervaren.

Wat mij ook opvalt zijn de duidelijke christelijke referenties, en dat gaat door, bijna de hele eerste zaal en ook een deel van de tweede. Dat betekent absoluut niet dat de kunst voorspelbaar wordt. En het is ook niet exclusief; Barbara Bläsings ruimtelijk keramisch werk ontspringt duidelijk uit een natuurgerichte religieuze ervaring. Maar de ruggengraat van het spirituele deel wordt gevormd door bevlogen kunstenaars die werken vanuit de christelijke traditie: Duifhuizen, Zijlstra, Marc Mulders, Anjet van Linge, Tom Waterreus en Jan-Pieter Gootjes.

Innerlijke vernieuwing en een hecht gemeenschapsleven

Het christelijke is ook een bijzonder sterke link naar de stad Zwolle. Naast Deventer was Zwolle de bakermat van De Moderne Devotie in de 14e eeuw, een beweging binnen de katholieke kerk om excessen tegen te gaan. De nadruk lag op innerlijke vernieuwing en hecht gemeenschapsleven. Sinds 2011 bestaat zelfs de Post Moderne Devotie, een beweging rond gemeenschapsdenken. Het zijn mooie parallelen met de zoektocht van een hedendaagse spiritueel geïntereseerde bezoeker.

Als inspiratiebron is er dus ook ruimte vrijgelaten in de tentoonstelling voor de oude Zwolse stroming. Er zijn tegelijk mooie hedendaagse voorbeelden. Kijk bijvoorbeeld naar het interview met Bastiaan van den Berg, jongerenwerker van het Dominicanenklooster.

Invoeling, inspiratie en zinnig bezig zijn

Het geheel bestaat uit drie delen. De eerste over spiritualiteit en godsdienst, curator Otte noemt dit het deel van de ‘diepe invoeling’. Dan een gedeelte over de natuur als kracht en bron van inspiratie, en ten slotte gaat de tentoonstelling over maatschappelijk betrokkenheid. Je zou kunnen zeggen dat het introspectieve deel en het drukkere, kleurrijke ‘zinnig bezig zijn’ deel samen de balancerende levenskunst van een hedendaagse westerling opsommen.

De meditatieve beleving in ambachtelijk handwerk is een van de vele lijnen die door de tentoonstelling heen lopen. In de eerste zaal is het werk KNOWN (over gekend worden, je laten kennen) van Jan-Pieter Gootjes uitgelicht door een film. Deze toont mensen die woorden ‘vangen’ door ze in stilte samen te laten borduren op een lange papieren rol. Hij zoekt verbinding met en in de tijd, de verstilling en nog veel meer. Weer de moeite waard om je te laten verrassen.

Dan weer Jenny Ymkers indringende, geweven en geborduurde gobelins die over eenzaamheid gaan. De tentoonstelling eindigt met een droomboom waar je wensen en ideeën kan ophangen en ook kleine handwerkjes kan kopen om daarmee een van de vijf goede doelen te steunen.

Woorden scheppen met tijd en aandacht

In de tweede deel maakt het werk Ik ben een woord van Anjet van Linge indruk. De installatie bestaat uit 100 in Ierse hardsteen gebijtelde woorden. Als er een verkocht is, gaat Van Linge een nieuw woord bijtelen, eentje die voor haar betekenis heeft. Weer een kunstenaar die met tijd en aandacht, en met hoogstaand vakmanschap, bezig is ‘een woord te scheppen’. Op een vernieuwende manier.

De tweede zaal gaat meer en meer over natuurbeleving en omgaan met de natuur. Daar vond ik het zeer verantwoorde (en draagbare) werk Waterzooi (rokje en tas van zalmhuid, restavfal bij visverwerking) van Map Renes.

Muziek tussen hier en de eeuwigheid

Een andere lijn die door de tentoonstelling loopt, is muziek die of inspireert tot beeldende kunst, of zelf is geïnspireerd door beeldende kunst. Het project Silentium van Jan-Pieter Gootjes was geïnspireerd door Arvo Pärts gelijknamige muziekstuk. Een indrukwekkende serie, alleen al als meditatief onderzoek: hoe te zijn in rust en stilte. De kunstenaar vertelde tijdens het symposium over het ontstaan van het werk, hoe hij na een operatie zweefde ‘tussen hier en de eeuwigheid’, hoe hij leerde de stilte te honoreren en wat een oefening in vertrouwen dat voor hem was.

Leven met aandacht is een verrassende, visuele poging om zo veel mogelijk kenmerken van de tijdgeest te vangen: zelfreflectie, spiritueel ontwikkelen, zoektocht naar stilte, geloof, kontakt, duurzame verbinding, saamhorigheid, bewogenheid, rechtvaardigheid, zorgvuldig handwerk, bewust leven, mens en milieu. De uitgangspunten zijn geënt op de traditie van de stad, ook de betrokken kunstenaars zijn zo veel mogelijk verbonden met Zwolle. Passend bij een stedelijk museum. Bijzonder hoe een niet-religieus museum en curator haarfijn een van de religieuze tendensen, nieuwe doorleefde kunst vanuit christelijke wortels, oppakt en daar iets indrukwekkends van weet te maken, zeker aan het begin. De moeite waard!

De tentoonstelling Leven met aandacht is tot 5 februari 2017 te zien in het Stedelijk Museum Zwolle.